Ρομπέρτο Κούστας & Κων/νος Κυριακόπουλος, DeepSea: Καινοτομία που αλλάζει τους κανόνες στη Ναυτιλία

Ρομπέρτο: Η δυσκολία είναι κομμάτι και της εκπαίδευσης, ότι πρέπει να περνάς από όλες αυτές τις δυσκολίες για να φτάσεις μετά σε ένα σημείο που μπορείς να διαχειριστείς και πιο πολλά άτομα, μεγαλύτερη εταιρεία, μεγαλύτερα έσοδα και να μην κλατάρεις ουσιαστικά. Παναγιώτης: Καλωσορίσατε στην πέμπτη σεζόν και το τέταρτο επεισόδιο των Outliers, της σειράς Podcast της Endeavor Greece που φιλοξενείται στα γραφεία μας. Εδώ ανακαλύπτουμε ιστορίες ανθρώπων που διαμορφώνουν το μέλλον και επαναπροσδιορίζουν την επιχειρηματικότητα. Σήμερα φιλοξενούμε τους Ρομπέρτο Κούστα και Κωνσταντίνο Κυριακόπουλο, ιδρυτές της DeepSea, μιας εταιρείας που εκσυγχρονίζει και αυτοματοποιεί τη ναυτιλιακή βιομηχανία μέσω της τεχνητής νοημοσύνης. Παναγιώτης: Κωνσταντίνε, Ρομπέρτο καλώς ήρθατε. Κωνσταντίνος: Καλώς σε βρήκαμε. Ρομπέρτο: Καλώς σε βρήκαμε. Παναγιώτης: Χαίρομαι πολύ που είμαστε εδώ μαζί και θα τα πούμε σήμερα για ένα πολύ ενδιαφέρον story το οποίο έχετε φτιάξει, την DeapSea και όλα όσα έχουν συμβεί. Έχουμε πολλά να πούμε και θα ήθελα να ξεκινήσουμε, να μας πείτε λιγάκι τί κάνει η DeepSea. Κωνσταντίνος: Εμείς ουσιαστικά εφαρμόζουμε την τεχνητή νοημοσύνη στη ναυτιλία για τη βελτιστοποίηση του ίδιου του πλοίου, δηλαδή όλες οι αποφάσεις που λαμβάνονται για ένα πλοίο, την ταχύτητα που θα πάρει ανά πάσα στιγμή, τον έλεγχο της μηχανής, πώς θα ναυλωθεί, πού θα πάει κλπ., να γίνονται πιο αποτελεσματικά, χρησιμοποιώντας δεδομένα και τεχνητή νοημοσύνη. Έχουμε κυρίως προϊόντα λογισμικού στο νέφος, λογισμικό ως υπηρεσία, αλλά έχουμε και συστήματα που εγκαθιστούμε πάνω στο ίδιο το πλοίο και συλλογή δεδομένων, και για αυτοματοποίηση της μηχανής. Παναγιώτης: Αυτό που βλέπω με πολύ ενδιαφέρον είναι ότι μιλάτε για τεχνητή νοημοσύνη πολύ νωρίτερα από ότι γίνει hyped έτσι, το 2017 ξεκινάει η DeepSea. Ρομπέρτο: Σωστά το '17 ιδρύθηκε, εμείς ξεκινήσαμε από το '16, δηλαδή είχαμε την αρχική ιδέα που τότε η τεχνητή νοημοσύνη υπήρχε λίγο στο πανεπιστήμιο, δηλαδή κι εμείς μόλις τότε είχαμε τελειώσει εγώ μεταπτυχιακό κι ο Κωνσταντίνος μεταπτυχιακό από το Cambridge και τότε σε αυτή τη φάση μόνο το Facebook, Google και πολύ μεγάλες εταιρείες είχαν ουσιαστικά research τμήματα, δεν υπήρχαν δηλαδή καν δεδομένα για να μπορέσει ουσιαστικά να λειτουργήσει αυτό το πράγμα όταν ξεκινήσαμε. Παναγιώτης: Ξεκινώντας λίγο από πού, τα παιδικά μας χρόνια, από τί έχει συντελέσει σε όλη αυτή την ιστορία που χτίζετε, ακόμα χτίζετε. Μ' αρέσει που ενώ έχω δύο καλεσμένους απέναντί μου δεν χρειάζεται να το κάνω διαφορετική συζήτηση γιατί γνωρίζεστε από παιδιά. Πείτε μας λίγο γι’ αυτό. Κωνσταντίνος: Καταρχάς οι γονείς μας είναι κουμπάροι οπότε είμαστε κάποιου είδους πνευματικοί μπατζανάκηδες, οπότε τον Ρομπέρτο τον ξέρω από τόσο, δύο-τριών χρονών. Ρομπέρτο: Βρισκόμασταν κι ανά ας πούμε 6 μήνες σε ένα χρόνο, Χριστούγεννα, Πάσχα, καλοκαίρι συνήθως και υπήρχε πάντα ένα space και πάντα κάναμε ένα catch up. Kαι μέσα από ένα από αυτά τα catch up ήταν μόλις είχαμε τελειώσει τις σπουδές που είχαμε να τα πούμε τότε ενάμισι - δύο χρόνια που δεν είχαμε βρεθεί και κάναμε το catch up, είδαμε πού βρισκόμαστε και ξεκίνησε ουσιαστικά η DeepSea μέσα από μια συζήτηση που αυτό θα το πούμε και πιο αναλυτικά σε λίγο, το πώς ακριβώς έγινε. Παναγιώτης: Σκεπτόμενος λίγο από τη δική μου εμπειρία είναι πολύ ωραίο όταν έχεις κάποιες σχέσεις που παρότι μπορεί να κάνεις μήνες ή και χρόνια να βρεις έναν άνθρωπο, την ημέρα που βρίσκεσαι μαζί του είναι λες και είστε κάθε μέρα μαζί. Κωνσταντίνος, Ρομπέρτο: Ακριβώς. Παναγιώτης: Υποθέτω ότι κάπως έτσι είστε. Πείτε μου λιγάκι για τα μαθητικά σας χρόνια, τα φοιτητικά σας χρόνια, όλα αυτά που ξες, συντελούν στην επιχειρηματικότητα. Ρομπέρτο: Άμα ξεκινήσω από το σχολείο, ας πούμε, σαν μαθητής ποτέ στο σχολείο δεν ήμουν καλός μαθητής, ειδικά στο γυμνάσιο είχα πάει να μείνω δύο φορές από απουσίες. Ήμουν σε μια φάση τότε που γενικότερα ήμουνα στο σχολείο οκ όταν ήθελα, αλλά αυτό που δεν ασχολείσαι και είσαι στο γυμνάσιο που δεν έχεις και κάποιο ιδιαίτερο, ας πούμε, στόχο και για ποιο λόγο ας πούμε να διαβάσεις. Και αυτό που πραγματικά άλλαξε πράγματα για εμένα προσωπικά ήταν όταν είχα δει ένα ντοκιμαντέρ του Al Gore που λέγεται «An Inconvenient Truth», συνάδει αυτό και με κάτι φωτιές που γινόντουσαν ένα καλοκαίρι στην Ελλάδα, όπως πλέον είναι πολύ συχνό φαινόμενο και ένιωσα ότι ο κόσμος καταστρέφεται γύρω μας μπροστά στα μάτια μας, και δεν κάνει κανείς τίποτα για αυτό και για την κλιματική αλλαγή. Και τότε ξεκίνησα να διαβάζω, ας πούμε, Scientific American, πήγαινα και έπαιρνα ας πούμε το περιοδικό και ήμουνα πιο involved στα sciences σιγά σιγά και ήθελα να σπουδάσω Environmental Engineering, δηλαδή στην αρχή δεν είχα… Αυτό που έγινε μετά το connecting the dots που εν τέλει έχει αντίκτυπο στο περιβάλλον αυτό που κάνουμε, ήταν κάτι που δεν ήξερα στην αρχή, δηλαδή όταν ξεκίνησα. Παναγιώτης: Σπουδάζεις; Ρομπέρτο: Και μετά σπουδάζω πάω στο UCL, εν τέλει έκανα mechanical engineering επειδή ήταν κάπως πιο γενική σπουδή και θα εμπεριείχε και το κομμάτι το environmental άμα ήθελα να πάρω αυτήν την κατεύθυνση και ξεκινάω σιγά σιγά να ασχολούμαι περισσότερο και με διάφορα inventions ας πούμε και στο πανεπιστήμιο είχα φτιάξει ένα παπούτσι το οποίο φόρτιζε το κινητό σου όταν περπατούσες, το οποίο ήταν πάρα πολύ άβολο. Δηλαδή είχε μια τουρμπίνα στο κάτω μέρος του παπουτσιού και είχε αέρα και όταν σήκωνες το πόδι αυτό γέμιζε με αέρα, πάταγες με δύναμη και γύρναγε μια τουρμπίνα και ακουγότανε σαν να έχει κάποιος άσθμα, συνεχώς ας πούμε, μαζί σου. Παναγιώτης: Πέτυχε αυτό; Ρομπέρτο: Πέτυχε. Πήρα μια χαρά βαθμό δηλαδή λειτουργούσε απλά μου είπε και ο καθηγητής αυτό το πράγμα μου λέει δεν έχει κανένα commercial use. Παναγιώτης: Ευτυχώς. Κωνσταντίνος: Ναι, εντάξει. Βέβαια αυτό το έχουμε ξανακούσει και είχαν άδικο. Ρομπέρτο: Ναι, ναι ισχύει. Ποτέ δεν ξέρεις. Ναι και εν τέλει μετά ασχολήθηκα και με το computer science πάλι, εντάξει όχι ακριβώς τυχαία. Ουσιαστικά ήθελα να πάρω ένα μάθημα για προγραμματισμό στο πανεπιστήμιο. kι εγώ ήμουν μηχανολόγος μηχανικός και ήθελα να πάρω ένα πιο «εύκολο» μάθημα προγραμματισμού για να πάρω καλό βαθμό και να τελειώσω με καλύτερο μέσο όρο τη σχολή. Και εν τέλει έχουμε την πρώτη εργασία που πρέπει να παραδώσουμε κι εγώ παραδίδω την εργασία την πρώτη μέρα που μάς την κάνει assign ο καθηγητής. Και επειδή τα πήγα πάρα πολύ καλά μου στέλνει ένα email και μου λέει είσαι overqualified, αυτό σημαίνει ότι είσαι παραπάνω επίπεδα από αυτό που χρειάζεται η τάξη, επομένως δεν μπορείς να πάρεις το συγκεκριμένο μάθημα. Πρέπει να επιλέξεις κάποιο άλλο από τα computer science και μου στέλνει και ένα email και μου λέει το μόνο μάθημα που είναι διαθέσιμο είναι η τεχνητή νοημοσύνη και νευρωνικά δίκτυα που όλοι μένουν μου λέει που το έχουν πάρει εκτός του computer science, άρα, καλή τύχη. Δηλαδή εν ολίγοις... Παναγιώτης: Το πήρες; Ρομπέρτο: Tο πήρα και εν τέλει δεν ήξερα καν πού θα οδηγήσει κι αυτό που λέμε για τα dots ας πούμε και ήτανε όταν ξεκίνησε και πήρα αυτό το μάθημα δεν είχα ιδέα που θα με οδηγούσε έτσι ώστε μετά να κάνω κι ένα μεταπτυχιακό πάνω σε αυτό και στο τί ακολούθησε. Παναγιώτης: Άρα κάνεις και μεταπτυχιακό στην τεχνητή νοημοσύνη. Ρομπέρτο: Ναι στην Οξφόρδη μετά, ναι. Παναγιώτης: Αρχίζουμε και κάνουμε λίγο connect τα dots, πώς η DeepSea είναι ένα στόρι το οποίο ξεκινά να μιλάει για τεχνητή νοημοσύνη πολύ νωρίτερα από ότι οποιοσδήποτε άλλος και σίγουρα στον κλάδο σας, πρέπει να το έχουμε αυτό στο κάδρο. Κωνσταντίνε εσύ; Κωνσταντίνος: Εγώ ήμουνα πιο πολύ το παιδάκι που καταλαβαίνει γρήγορα ότι θα γίνει μηχανικός όταν μεγαλώσει. Έτσι μου άρεσαν πολύ τα μαθηματικά και η φυσική και αυτά από μικρός, έπαιζα με lego mindstorms και με τέτοια. Αφού θα πω ότι ήμουν καλός μαθητής από την αρχή. Εκεί στα 12-13 ένας καθηγητής μου μού είπε, πρέπει να αρχίσεις να γράφεις κώδικα, οπότε άρχισα όπως οι περισσότεροι νομίζω που είχα γνωρίσει μόνος μου να παίζω με java μικρός. Τελείωσα το σχολείο νωρίς έκανα αυτό που λένε gap year στην Αγγλία, δηλαδή που δουλεύεις για ένα χρόνο πριν το πανεπιστήμιο. Έκανα freelance development, δούλεψα και στη Microsoft για ένα διάστημα ως προγραμματιστής και μετά πήγα και σπούδασα στην Αγγλία στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, γενική μηχανική λέγεται, general engineering. Εγώ δεν ήξερα ακριβώς τί θέλω να κάνω με τη ζωή μου, οπότε έχει τα πάντα, δηλαδή από πολιτικός μηχανικός μέχρι ηλεκτρολόγος τα πάντα και μετά είδα ότι μου άρεσε περισσότερο και είχα και ένα υπόβαθρο σε ό,τι έχει να κάνει με υπολογιστές και κώδικα και μπήκα στο κομμάτι της πληροφορικής και όταν είδα ότι υπήρχαν τότε τα πρώτα μαθήματα που μπαίνανε για τεχνητή νοημοσύνη, είναι κάτι που αμέσως με τράβηξε. Περισσότερο επειδή δεν ήξερα πώς γίνεται να υπάρχει τεχνητή νοημοσύνη, πώς μπορεί ένα computer να σκέφτεται, δεν έβγαζε νόημα και από περιέργεια περισσότερο μπήκα μέσα. Εκεί κατέληξα να το κάνω διδακτορικό και να μείνω στο Cambridge μέχρι, τέλος πάντων, πολύ πιο μετά. Παναγιώτης: Κάπου εκεί πρέπει, λογικά συναντιέστε στην Αγγλία, σωστά; Ρομπέρτο: Μετά την Αγγλία. Παναγιώτης: Μετά την Αγγλία, άρα στην Ελλάδα πίσω εδώ; Ρομπέρτο: Ναι. Παναγιώτης: Τελειώνετε τις σπουδές και έχετε ένα δίλημμα να γυρίσετε ή να μείνετε εκεί που είστε, τί σας οδηγεί στην απόφαση να γυρίσετε; Ρομπέρτο: Ουσιαστικά, άμα πάμε, επειδή η ιδέα πάλι δεν ήταν κάτι που ήταν μια μέρα, δεν ξέρω πώς συμβαίνει σε άλλους entrepreneurs, αλλά δεν ήταν κάτι που μια μέρα, ένα βράδυ ήρθε σε κάποιον και that was it. Η ιδέα ήταν κάτι που εξελίχθηκε και πλάστηκε σε βάθος αρκετών ετών. Δηλαδή πρώτη φορά που εγώ ήρθα αντιμέτωπος με το πρόβλημα που ακόμα ούτε καν που ήξερα ότι άμα θα κάνουμε ποτέ εταιρεία για να το λύσουμε ήταν όταν ήμουνα μετά το δεύτερο είδος πανεπιστημίου που είχα πάει να κάνω internship σε μία ναυτιλιακή εταιρεία και τότε το πρόβλημα ήταν πως η Κίνα έβγαζε κάτι καινούργια πλοία που λεγόντουσαν eco ships που υπόσχονταν 15% καλύτερη κατανάλωση κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και ήταν και πολύ πιο ακριβά. Kαι τότε κανείς πλοιοκτήτης δεν ήξερε άμα αξίζει να επενδύσει στο να πάρει αυτά τα πλοία που υπόσχονται αυτήν την καλύτερη κατανάλωση λόγω της αυξημένης τιμής και προσπαθούσαν όλοι με excel να συγκρίνουν τα πλοία που είχαν ήδη με αυτά τα καινούργια πλοία που είχαν αγοράσει μερικοί και είχαν πολύ περιορισμένα και δεδομένα. Και επειδή βασίζεις την κατανάλωση ενός πλοίου σε τόσες παραμέτρους, δηλαδή στο κύμα, στο ύψος του κύματος, υπόγεια ρεύματα, αέρας και κατεύθυνση. Είναι τόσα τα factors θα ήταν αδύνατον ουσιαστικά να συγκρίνουμε με τα ίδια στοιχεία δύο τελείως διαφορετικά πλοία. Και αφού υπήρχε αυτό το πρόβλημα μετά έμεινε στο πίσω μέρος του μυαλού, πέρασε αυτό το καλοκαίρι και εν τέλει και με το research τμήμα που δούλευα σε αυτήν την ναυτιλιακή δεν καταλήξανε πουθενά και μετά όταν πήγα σε αυτό το μάθημα της τεχνητής νοημοσύνης και με νευρωνικά δίκτυα, αυτό που μου έκανε εντύπωση, μπαίνω στην αίθουσα, κάθομαι κάτω και το πρώτο πράγμα που λέει η καθηγήτρια είναι πως σε προβλήματα που είναι πολυδιάστατα και είναι πάρα πολύ δύσκολο να λυθούν, ο καλύτερος τρόπος για τη λύση τους είναι τα νευρωνικά δίκτυα. Και κάπως εγώ έκανα αυτόματα τη σύνδεση εκεί, ωχ αυτό το πρόβλημα που υπήρχε τότε ίσως θα μπορούσε να λυθεί με νευρωνικά δίκτυα σαν τεχνολογία. Πάλι όμως δεν υπήρχε η ιδέα το τι θα γινότανε, δηλαδή κι ότι αυτό θα γινόταν μια εταιρεία, απλά έκανε μια σύνδεση εκείνη την ώρα. Κάνω μεταπτυχιακό στην Οξφόρδη, γυρνάω στην Ελλάδα και συναντιέμαι μια μέρα με τον Κωνσταντίνο ο οποίος είχε τελειώσει τότε το μεταπτυχιακό του στο Cambridge και θα έκανε διδακτορικό. Και βλέπουμε ότι κι οι δύο είχαμε πολύ μεγάλη αγάπη ας πούμε για την τεχνητή νοημοσύνη και για το τι ουσιαστικά potential έχει στο να αλλάξει το πώς λειτουργεί ο κόσμος γύρω μας, επειδή για μένα δεν είναι μια τεχνολογία που απλά βελτιώνει σε κάποιο μικρό βαθμό ένα industry απλά αλλάζει τελείως τη νοοτροπία, ειδικά που ως μηχανικοί έχουμε μάθει να λειτουργούμε συνήθως. Όταν είσαι μηχανικός έχεις μάθει πως ωραία βάζω κάτω κάποιες παραμέτρους, κάποιες παραδοχές και με αυτές τις παραδοχές λύνω ένα πρόβλημα και πάντα η κάθε παραδοχή περιορίζει το πρόβλημα για να μπορέσεις να το λύσεις. Επειδή αν πάρεις όλη την πολυπλοκότητά του δεν μπορείς, πρέπει να το απλοποιήσεις αρκετά για να μπορείς να το λύσεις. Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει όλη αυτήν τη νοοτροπία, το πώς λειτουργεί, και αυτό συζήτησα με τον Κωνσταντίνο τότε σ’ αυτόν τον καφέ που είχαμε πάει για πάρα πολλές ώρες… και ο Κωνσταντίνος επειδή είναι αρκετά, τέλος πάντων, μετριοπαθής, modest από τότε που ήταν πολύ μικρός, o αδερφός μου είναι 2 χρόνια μεγαλύτερός μου, άρα είναι είναι από τον Κωνσταντίνο 3 χρόνια μεγαλύτερος και ήμασταν σε τραπέζια οικογενειακά 12-13 χρονών και μιλούσε για μαθηματικά, που ήταν Λύκειο ο αδερφός μου και ο Κωνσταντίνος ήταν Γυμνάσιο… δηλαδή και έκανε ολοκληρώματα από πολύ μικρός. Παναγιώτης: ΟΚ, το έχουμε καταλάβει ότι… Ρομπέρτο: Ήτανε πάρα πολύ καλός και το τρομερό ήταν πως, και αυτό που λέμε ότι ξεκίνησε, όχι σαν επιχειρηματική ιδέα, ακόμη και τότε είπαμε πως θα ήταν πολύ κουλ άμα μπορούσαμε να πάρουμε δεδομένα και ουσιαστικά να τρέξουμε κάποια πειράματα και να δούμε αν αυτή η τεχνολογία πραγματικά μπορεί να έχει κάποιο application σε αυτό τον κλάδο. Κωνσταντίνος: Oπότε ουσιαστικά εμείς κάναμε μια κουβέντα για αυτό το πρόβλημα. Τότε δεν συζητούσαμε τί θα κάνουμε με τις ζωές μας, σε ποια χώρα θέλουμε να είμαστε, αλλά αυτό που είπα είναι, εγώ πιστεύω ότι αν αυτό το βάλεις σε ένα διαφορετικό δίκτυο μπορείς να λύσεις το πρόβλημα. Τότε η καλύτερη ακρίβεια που είχαν καταφέρει όλοι αυτοί οι μηχανικοί που το ψάχνανε πρέπει να ήταν ίσα με 15% κάτι τέτοιο ναι, οπότε του λέω μπορείς να μου δώσεις να το δοκιμάσω; Μου τα ‘στειλε, εγώ τότε ήμουνα διακοπές στην Πάρο είχα ένα microsoft surface κάτι σαν τάμπλετ και πάνω εκεί πέρα το δοκίμασα και είδα ότι καταφέρνουμε πολύ γρήγορα να το ρίξουμε σε 5% σφάλμα, το οποίο τώρα έχει γίνει 1%, οπότε μετά ξανασυναντηθήκαμε και είπαμε οκ αυτό το κάνει κανείς; Και η απάντηση ήταν όχι. Επειδή εγώ τότε σκεφτόμουνα κι εγώ τί θέλω να κάνω με την τεχνητή νοημοσύνη, όλοι κάναν τα ίδια, ομιλία, επεξεργασία γλώσσας. Μου άρεσε πολύ η ιδέα να το εφαρμόσω σε κάτι έτσι πραγματικό, στον πραγματικό κόσμο, οπότε έτσι σιγά σιγά ξεκινήσαμε με μικρά βήματα, κάποια στιγμή έπρεπε να το κάνουμε εταιρεία. Ρομπέρτο: Δεν ξέρουμε πώς αυτό μπορεί να γίνει εταιρεία, αλλά το πετρέλαιο είναι ακριβό. Φανταζόμαστε ότι να ξέρει κάποιος το πόσο καταναλώνει είναι σημαντικό, άρα κάποιος θα θέλει να πληρώσει για αυτήν την υπηρεσία και κάπως έτσι ξεκινήσαμε να σμιλεύουμε και την ιδέα και έγινε αυτό που έγινε μετά. Παναγιώτης: Η πρώτη ερώτηση που βγαίνει εδώ αυθόρμητα είναι ότι εντάξει, έχετε σπουδάσει τεχνητή νοημοσύνη και νευρωνικά δίκτυα τα οποία δεν ξέρω ακριβώς τί είναι τα νευρωνικά δίκτυα. Θα ήταν ωραίο να μας πείτε έναν πολύ γρήγορο ορισμό τί είναι τα νευρωνικά δίκτυα; Κωνσταντίνος: Το νευρωνικό δίκτυο ουσιαστικά είναι μια μηχανή η οποία μπορεί να επαναλάβει κάτι που έχει δει πολλές φορές. Δηλαδή έχεις κάποιο φυσικό σύστημα ή κάποια λειτουργία όπου έχεις ένα input και βγαίνει ένα output. Βλέποντας χίλιες, εκατομμύρια, δισεκατομμύρια φορές που κάτι έχει γίνει μετά μπορεί να το κάνει. Για παράδειγμα, πας στο αεροδρόμιο βάζεις το διαβατήριό σου σε αυτό το μηχάνημα που το κοιτάει, κοιτάει και το πρόσωπό σου και λέει, ναι είσαι ο ίδιος πέρνα. Αυτό πώς το κάνει; Έχει μπει κάποιος να γράψει, μπαίνεις μέσα, μετράς το μέγεθος της μύτης; Όχι. Ο τρόπος που λειτουργεί είναι, πήρανε εκατομμύρια ζευγάρια από φωτογραφίες όπου στις μισές ήταν ο ίδιος στις μισές ήταν άλλοι, το κάνανε εκπαίδευση και μετά αυτό ξέρει από δω και πέρα όταν του δώσεις ένα ζευγάρι να βρίσκει το ίδιο. Οπότε αυτή η τεχνολογία, η οποία είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο δηλαδή λέγεται νευρωνικό δίκτυο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πολύ διαφορετικά πράγματα. Για παράδειγμα, το ChatGPT που χρησιμοποιούμε τώρα είναι το ίδιο ακριβώς πράγμα. Δηλαδή του έχουν δώσει ένα τεράστιο όγκο από κείμενο με ερωτήσεις, απαντήσεις διαφόρων ειδών τέλος πάντων και μετά αυτό λέει ότι βάσει όλων των κειμένων που εγώ έχω δει όταν εκπαιδεύτηκα… Παναγιώτης: Προβλέπω την καλύτερη λύση. Κωνσταντίνος: Ναι, ποια ήταν η ερώτηση ποια η απάντηση μέσα στην καινούργια ερώτηση που μου ήρθε ποια είναι η απάντησή, αυτό, αυτό κάνει. Το ίδιο κάνουμε εμείς για το πλοίο. Όσο περίεργο κι αν φαίνεται, είναι ακριβώς το ίδιο. Έχει δει εκατοντάδες πλοία για χρόνια κάθε λεπτό, ποιος είναι ο καιρός, ποια είναι η ταχύτητα, ποιο είναι το βύθισμα, ποια η κατάσταση της μηχανής ακριβώς, οπότε αν εγώ τώρα αυτό το πλοίο που είναι έτσι πάω και το βάλω σε αυτόν τον καιρό με αυτήν την ταχύτητα πόσο καύσιμο θα καταναλώσει; Παναγιώτης: Γιατί δεν το έκανε κάποιος άλλος; Τί πιστεύετε ότι σας οδηγεί σε μια πρωτοπόρο θέση; Κωνσταντίνος: Όπως πάντα στις καινοτομίες, κάποια πράγματα που έπρεπε να γίνουν πριν αυτό συμβεί. Το ένα ήταν η διασύνδεση του πλοίου με τη στεριά μέσω δορυφορικής σύνδεσης. Δηλαδή μέχρι το 2010, τα πλοία δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν στη στεριά κάθε λεπτό, δεν υπήρχαν δεδομένα, οπότε αυτή τεχνολογία επέτρεψε ξαφνικά σε ναυτιλιακές να έχουν όλα αυτά τα δεδομένα, τα οποία στην αρχή δεν ξέραμε τι να τα κάνουμε. Μετά, το δεύτερο είναι ότι και η τεχνητή νοημοσύνη μολονότι πολλοί θα πούνε ότι εφευρέθηκε το 1970 κλπ. που ισχύει, αλλά τέλος πάντων η ευρεία χρήση του επίσης ξεκλειδώθηκε γύρω εκεί, 2012- 2013, κυρίως λόγω των εξελίξεων στα βιντεοπαιχνίδια που επέτρεψαν τα GPUs τα οποία μάς δίνουν την υπολογιστική δύναμη να μπορούμε να κάνουμε, να εκπαιδεύσουμε τα νευρωνικά δίκτυα με παραπάνω δεδομένα, οπότε ήταν τότε η κατάλληλη στιγμή, ήταν ακριβώς η κατάλληλη στιγμή και έπρεπε με κάποιον τρόπο να γεφυρωθεί ο κόσμος της τεχνητής νοημοσύνης με τον κόσμο της ναυτιλίας, που είναι δύο τελείως διαφορετικοί κόσμοι που δεν υπάρχουν πολλοί ούτε στον έναν ούτε στον άλλον που ασχολούνται με τον άλλον, και εμείς ήμασταν στη σωστή στιγμή στο σωστό μέρος. Ρομπέρτο: Και επειδή αναφέραμε και πριν και το βιβλίο το Outliers και αυτό το λέει πολύ συγκεκριμένα, ότι συνήθως για να γίνει ένα breakthrough σε έναν οποιοδήποτε κλάδο ο χρόνος και ο τόπος παίζουν πάρα πολύ ρόλο δηλαδή εμείς, καταρχάς είμαστε Έλληνες. Η ναυτιλία στην Ελλάδα είναι ένα τεράστιο, ένας τεράστιος κλάδος που ελέγχει μια χώρα, είναι το 0,01 % νομίζω του πληθυσμού του παγκόσμιου, ελέγχει το 20% της παγκόσμιας ναυτιλίας. Δηλαδή ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, το πόσες ναυτιλιακές υπάρχουν στην Αθήνα δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο αυτό το πράγμα, αυτό είναι το ένα και το δεύτερο, όπως λέει ο Κωνσταντίνος, υπήρχε η δυνατότητα να έχουμε δεδομένα και τρίτον, εγώ που έκανα μεταπτυχιακό το '14-'15, το '14, δηλαδή ο καθηγητής που μας έκανε εμάς στην Οξφόρδη έκατσε 6 μήνες, δεν μπορούσε να κάτσει όλο το χρόνο, τον πήρε η Google στην Deepmind επειδή μόλις είχε ξεκινήσει και τότε όλο αυτό και άρα αν κάποιος είχε πάει στο πανεπιστήμιο 2 χρόνια πριν, δεν θα είχε αυτήν τη γνώση. Κωνσταντίνος: Τώρα γνωρίζεις 17χρονα που μπορούν και φτιάχνουν νευρωνικά δίκτυα. Τότε οι άνθρωποι που είχαν σπουδάσει έτσι σοβαρά αυτό το πράγμα ήταν πολύ λίγοι, ήταν σε 10 πανεπιστήμια. Εγώ νομίζω ότι είμαστε οι μόνοι 2 που ασχολήθηκαν με τη ναυτιλία, οι οποίοι σπούδασαν… Παναγιώτης: Τους τσιμπάγανε άλλες εταιρείες και πηγαίναν σε άλλα industries τα οποία ήταν πολύ… Κωνσταντίνος: Ήταν λίγοι. Τώρα είναι πάρα πολλοί αλλά τώρα εμείς έχουμε αποκτήσει ένα προβάδισμα ότι εμείς το πιστέψαμε νωρίς. Παναγιώτης: Παίζει πολύ μεγάλο ρόλο αυτό, έτσι. Κωνσταντίνος: Ξεκινήσαμε από τότε και παλεύαμε αυτό. Παναγιώτης: Παίρνετε κάποια στιγμή την απόφαση να ξεκινήσετε την εταιρεία, να ιδρύσετε την DeepSea, είναι το 2017 αν δεν κάνω λάθος. Πείτε μας λίγο για αυτή την διαδικασία, πώς είναι από μια ιδέα και από κάποια pitches σε κάποιες ναυτιλιακές να γίνεται μια χειροπιαστή εταιρεία; Κωνσταντίνος: Είναι στην αρχή αργά και μετά πολύ γρήγορα είναι εξαιρετικά έτσι εκπαιδευτική διαδικασία, είναι κάτι που δεν το έχουμε ξανά. Παναγιώτης: Στην Ελλάδα την κάνατε την εταιρεία, σωστά; Κωνσταντίνος, Ρομπέρτο: Στην Ελλάδα. Κωνσταντίνος: Στην αρχή ήταν project, ξεκινήσαμε να βρούμε κάποιους παραπάνω μηχανικούς να μας βοηθήσουν να το φτιάξουμε, να βρούμε κάποιες χρηματοδοτήσεις από ευρωπαϊκά projects, κάπως να φτιάξουμε μια πρώτη πλατφόρμα και να τη δώσουμε σε κάποιες ναυτιλιακές εταιρείες να το δοκιμάσουν, έτσι ξεκίνησε. Μετά, πήγαμε και σηκώσαμε χρήματα από το πρώτο VC στην Ελλάδα και μετά εκεί ήταν που έπρεπε, φτάνεις σε ένα σημείο ότι οκ τώρα πρέπει να σοβαρευτούμε, γιατί αυτό το χρησιμοποιούν πραγματικοί άνθρωποι που το χρειάζονται για την καθημερινότητα τους, τα πράγματα χαλάνε, πρέπει να μάθουμε πώς φτιάχνεται μια εταιρεία, πώς κάνουν τις διαδικασίες, ποιοι είναι οι ρόλοι που χρειάζεσαι, οπότε όλο αυτό έγινε πολύ γρήγορα και το '18. Ρομπέρτο: Το πιο δύσκολο δηλαδή νομίζω ότι είναι στην αρχή. Δεν ξέρω καν πώς πήραμε την απόφαση, δηλαδή τώρα looking back δεν ξέραμε καθόλου το πώς να φτιάξουμε μια εταιρεία και το ξεκινήσαμε, μη έχοντας στο μυαλό μας ότι ναι θα έχουμε στόχο να γίνει με 100 υπαλλήλους μια εταιρεία η DeepSea. Είχαμε στόχο, οκ, είναι ενδιαφέρον το project, κάπου πάει νομίζω ότι άμα το φτιάξουμε μπορεί να το θέλει ένας δύο πελάτες που είχαν εκφράσει ενδιαφέρον για 2-4 πλοία. Δηλαδή κάπως βήμα-βήμα, πηγαίναμε τη διαδικασία και επειδή στην αρχή δεν ξέραμε καθόλου τί πάει να πει επιχείρηση, τί πάει να πει σηκώνω χρήματα, νομίζαμε ότι άμα μπει κάποιο fund μέσα θα μας πάρει την εταιρεία και δεν θέλαμε με τίποτα, και πραγματικά ξεκλείδωσε όταν αρχίσαμε, και πλέον για ενάμιση χρόνο είχε αρχίσει και λειτουργούσε η εταιρεία από το '17 δηλαδή μέχρι αρχές του '19. Ξεκινήσαμε αρκετά αργά όπως λέει ο Κωνσταντίνος με τους πρώτους μας πελάτες στην Ελλάδα και επειδή δεν είχαμε και τα χρήματα να φέρουμε καλούς, ας πούμε, εννοώ έμπειρους υπαλλήλους ήμασταν όλοι πάρα πολύ μικροί, παίρναμε από το Πολυτεχνείο, στέλναμε στο LinkedIn μηνύματα για το καλοκαίρι άμα θέλει κανείς internship επειδή επίσης ήξεραν τεχνητή νοημοσύνη, ήταν η γενιά που τότε είχε αρχίσει και μάθαινε τότε στο Πολυτεχνείο το έβρισκαν πολύ ενδιαφέρον ότι μια εταιρεία στην Ελλάδα ασχολείται με πράγματα που εκείνους τους άρεσαν και θα τα έκαναν και μόνοι τους για να μάθουνε, και ήμασταν μια ομάδα τώρα από 7-8 άτομα το '19, οι οποίοι ήταν μέσος όρος ηλικίας 22-23, οι οποίοι πραγματικά πάλι πήγαιναν σε ένα πρόβλημα και να φτιάξει μια πλατφόρμα για να μπορέσει να χρησιμοποιείται από τις πρώτες ναυτιλιακές εταιρείες. Και λοιπόν το δίνουμε σε έναν πελάτη στην Ελλάδα που είχε αγοράσει πιλοτικά για 2 πλοία και τώρα και ακόμα και για την εγκατάσταση για να πάρουμε τα δεδομένα από το πλοίο, το οποίο έγινε, είχαμε τεράστιες δυσκολίες για να το πετύχουμε επειδή δεν την είχαμε ξανακάνει ποτέ. Δηλαδή ήταν οι πρώτοι πελάτες πραγματικά κάναμε όλη τη διαδικασία από την αρχή στο να πάρουμε τα δεδομένα μέχρι να δώσουμε την πλατφόρμα. Και τέλος πάντων, βλέπουν αυτοί την πλατφόρμα στα γραφεία τους και έχω έναν ναυλωτή που έχει έρθει να τους δει να τους επισκεφτεί και λέει βάλαμε λέει και DeepSea διαθέσιμη τεχνολογία, να, δείτε την πλατφόρμα τους, και βλέπουν τις οθόνες που είχαμε φτιάξει. Και λέει α πάρα πολύ ωραία και μάς παίρνουν τηλέφωνο 2 μέρες μετά και μάς λένε θέλουμε να έρθετε στα κεντρικά μας στη Γενεύη που πήγαμε εγώ, ο Κωνσταντίνος και ο Σίμος ο Χατζηγεωργίου που ήταν ο πρώτος άνδρας που είχαμε που δεν ήταν tech και ήταν κάπως πιο business, αλλά έκανε τα πάντα δηλαδή από μάρκετινγκ μέχρι πωλήσεις μέχρι οτιδήποτε…Και βρισκόμαστε από εκεί που είμαστε μια εταιρεία πάλι, που άμα το έβλεπε κανείς δηλαδή δεν ήτανε σοβαρή εταιρεία από την άποψη ότι οι οθόνες που είχαμε ήταν χρησιμοποιημένες που είχαμε βρει, ας πούμε από άλλους οργανισμούς που δεν τις ήθελαν δηλαδή ήταν ψιλό χάος το γραφείο, δεν είναι αυτό που. Παναγιώτης: Startup. Ρομπέρτο: Τελείως, τελείως startup όμως. Και πάμε στα γραφεία τους στη Γενεύη που ήταν ένα τεράστιο κτίριο, πολυεθνική εταιρεία τεράστια και μπαίνουμε μέσα στο γραφείο και ήτανε 9 άτομα από την πλευρά τους, μόνο στο meeting δηλαδή ήταν πιο πολλοί από ότι όση ήταν όλη μας η εταιρεία, και μάς λένε μισό λεπτό για να φέρουμε και τους υπόλοιπους να κάνουμε ένα conference call με τις άλλες χώρες. Και είμαστε τώρα εκεί πέρα και λένε, δεν καταλάβαμε τί συμβαίνει εκείνη την ώρα. Κάνουμε το meeting, βλέπουν την πλατφόρμα και το πολύ ωραίο της ιστορίας είναι πως, ενώ φαντάζομαι ότι ήξεραν το πού περίπου βρισκόμασταν, πίστεψαν πάρα πολύ σε μας που δεν είναι κάτι συχνό να συμβεί όταν έχεις μια startup γενικότερα οι πωλήσεις είναι πάρα πολύ δύσκολες, αλλά ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που αυτός ήταν global head of assets, είχε τεράστια θέση και είδε τώρα 2 παιδιά που απλά είχαν όρεξη να δημιουργήσουν και πάθος για αυτό που έκαναν και μάς έδωσε μια τεράστια ευκαιρία που, μάς είπε, αφού μπορείτε να δείτε τα πλοία πώς συμπεριφέρονται με βάση την τεχνητή νοημοσύνη, δεν θα μπορούσατε να βελτιώσετε και τις διαδρομές των πλοίων μελλοντικά; Και του λέμε εμείς ναι, εννοείται, είναι το επόμενο προϊόν το οποίο δουλεύουμε. Παναγιώτης: Το οποίο το δουλεύατε όντως ή; Ρομπέρτο: Ναι είχαμε ξεκινήσει και ξέραμε ότι χρειάζεται, ότι είναι το επόμενο βήμα απλά δεν είχαμε τις δυνατότητες να κάνουμε δεύτερο προϊόν, ακόμα δεν είχαμε ξεκινήσει, ας πούμε. Κωνσταντίνος: Ουσιαστικά εμείς στην αρχή αυτό που είχαμε είναι μια ιδέα και ένα proof of concept, το οποίο έχει τη μορφή ενός προϊόντος, δηλαδή αυτός άνθρωπος ο George είδε ότι αυτό το πράγμα θα μου λύσει το πρόβλημα. Μπορείς να μου το φτιάξεις έτσι; Και εκεί είναι που αρχίζουμε πλέον και μπαίνουμε έχοντας και αυτό το συμβόλαιο, το οποίο το χρησιμοποιούμε για να σηκώσουμε και χρήματα πιο σοβαρά να πούμε οκ τώρα πάμε να φτιάξουμε ένα προϊόν, δηλαδή ένα προϊόν το οποίο έχει product market fit, το οποίο κοιτάμε ποια είναι όλη η αγορά παγκοσμίως, πώς το χρειάζονται ώστε να μπορούμε μετά να το πουλήσουμε σε κάποιον ο οποίος δεν αγοράζει την ιδέα, αγοράζει το προϊόν επειδή θα του γλιτώσει χρήματα, και αυτό για εμάς ήταν κάτι πολύ σημαντικό γιατί διαπιστώσαμε ότι μπορούσαμε εμείς να φτιάξουμε κάτι το οποίο το πουλάμε σε κάποιον και αυτός αμέσως θα εξοικονομεί χρήματα με τη χρήση του ακόμα και αν δεν πιστεύεις σε εμάς, δεν θέλει να στηρίξει νέα παιδιά που φτιάχνουν… απλώς για ίδιον όφελος, οπότε αυτό είναι πολύ σημαντικό. Παναγιώτης: Και εδώ για να πούμε την άλλη πλευρά, έτσι, όταν μια μεγάλη πολυεθνική αποφασίζει να στηρίξει νωρίς μια ιδέα, είναι και αυτή που απολαμβάνει και τα οφέλη πρώτη από όλους. Πολύ μεγάλο νόημα και για τους ίδιους να είναι εκεί, πέρα από το να στηρίξουν όντως νέες ιδέες και νέες πρωτοβουλίες. Τη στιγμή που πάτε να κάνετε το μίτινγκ, έχετε σηκώσει κάποια χρήματα ευρωπαϊκά, σωστά; Είναι το 2019, έχετε σηκώσει μόνο ένα γύρο ο οποίος είναι ένα ποσό… Κωνσταντίνος: Βασικά είχαμε σηκώσει στην Ελλάδα; Ρομπέρτο: Δεν είχαμε σηκώσει, είχαμε πάρει από ευρωπαϊκό πρόγραμμα 150.000. Παναγιώτης: Αλλά με το χαρτί αυτό της πολύ δυνατής συνεργασίας ενός global παίκτη, πάτε να σηκώσετε πιο σοβαρά χρήματα και ξέρω ότι υπάρχει ένα round το οποίο είναι angel investors, σοβαροί βαρβάτοι angel investors. Πείτε μας λίγο για τις χρηματοδοτήσεις, έχουν γίνει 2-3.. Ρομπέρτο: Γενικότερα να πούμε κάτι που είναι σημαντικό και για όποιον ακούει και ακόμα δεν έχει σηκώσει χρήματα ότι, ανεξαιρέτως, όλα τα VC στην Ελλάδα και στο εξωτερικό μάς έλεγαν όχι στο να επενδύσουν, δεν πίστευε κανείς την ιδέα μέχρι που είδε το λογότυπο της Cargill στις παρουσιάσεις. Παναγιώτης: Άρα σηκώνετε, το πρώτο σας round είναι με angel investors; Μιλήστε μας λίγο για τα πρώτα… Κωνσταντίνος: Το πρώτο μας round ήταν με την Ireon το οποίο είναι VC. Ο Έκτορας Χειμωνίδης ο οποίος ήταν έτσι ο πρώτος άνθρωπος που μας πίστεψε και μετά, η ETF στο Λονδίνο, ο Rob Genieser ο οποίος τώρα είναι παράγοντας του ελληνικού οικοσυστήματος αλλά τότε δεν ήτανε, εμείς τον φέραμε στην Ελλάδα. Παναγιώτης: Οι πρώτοι είστε, η πρώτη επένδυση του Rob και ο τρόπος με τον οποίο ο Rob που είναι πολύ involved και στην Endeavor και είναι ένας φανταστικός επενδυτής, είναι λόγω της DeepSea και το exit που κάνατε, και θα πάμε και σε αυτό, ίσως είναι και ο λόγος που μια επένδυση, και το βλέπουμε εμείς στην Endeavor που προσπαθούμε πολύ να φέρουμε τους ξένους επενδυτές να μπαίνουν στα ελληνικά startups και είναι ένας πολύ ωραίος τρόπος να έχουν… Κωνσταντίνος: Η ETF λοιπόν, τα αρχικά είναι Environmental Technology Fund, αυτοί επενδύουνε σε απανθρακοποίηση. Αυτός ήταν ο πρώτος που κοίταξε αυτό που κάνουμε και μάς είπε ότι παιδιά, εσείς δεν εξοικονομείτε χρήματα εξοικονομείτε διοξείδιο του άνθρακα και αυτός είναι ο χρυσός…το οποίο εμείς τότε επειδή οι πελάτες μας ήταν κυρίως Έλληνες πλοιοκτήτες και κάποιοι, δεν το πολύ-καταλάβαμε αυτό, αλλά αυτός το είχε αυτό το όραμα ότι κάποια στιγμή αυτό θα γίνει τεράστιο. Και πράγματι, μετά την επένδυσή τους στα επόμενα χρόνια άρχισαν να βγαίνουν στη ναυτιλία, η ναυτιλία ήταν τότε μια εξαίρεση σε ό,τι έχει να κάνει με ESG, δηλαδή ήταν και κυριολεκτικά εξαίρεση, για παράδειγμα από το ETF και την αγορά, ήταν στο supply chain κομμάτι, δεν πολύ-ασχολιόντουσαν. Στα επόμενα χρόνια μετά από το '20 που μπήκε ο Rob έπεσε μια τεράστια πίεση πάνω στη ναυτιλία. Κατά πρώτον απ' τις τράπεζες, ‘φτιάξαν τα Poseidon Principles που λέγανε ότι για να πάρεις κάποια δάνεια πρέπει να έχεις κάποιους στόχους. Μετά, η Ευρωπαϊκή Ένωση είπε ότι θα τους φορολογεί τους ρύπους με τον ίδιο τρόπο όσο άλλες εταιρείες. Μετά ο Διεθνής Οργανισμός Ναυσιπλοΐας, το IMO, έβγαλε στόχους στο ονομαζόμενο CII, που είναι ουσιαστικά μια μετρική… Ρομπέρτο: Για να κάνει grade τα πλοία, ουσιαστικά όπως έχουμε σε όλες τις συσκευές ABCD και στα σπίτια πλέον, είναι και στα πλοία. Κωνσταντίνος: Οπότε κάθε πλοίο τώρα πρέπει να μετράει αυτόν το δείκτη που είναι πόσους ρύπους έχει σε διοξείδιο του άνθρακα ανά μίλι που ταξιδεύει, ανά τόνο χωρητικότητας που έχει και αυτό αν είναι κάτω από κάποιο threshold το πλοίο μπορεί να σου αχρηστεύσει σχεδόν, διότι πολλά λιμάνια θα σου πουν απαγορεύεται να έρθεις κλπ. Είναι κάποια κατώφλια τα οποία πέφτουν, γίνονται αυστηρότερα κάθε χρόνο, οπότε ξαφνικά όλη η αγορά άρχισε να ψάχνει τρόπους να εξοικονομήσει καύσιμο. Παναγιώτης: Σηκώνετε αυτόν το γύρο χρηματοδότησης, έχουμε πλέον ευρωπαϊκά funds μέσα στο cap table σας, μέσα στους μετόχους σας και αρχίζει πια νομίζω εδώ μια ανοδική πορεία, η οποία αν θέλετε να μας πείτε κάποια βασικά milestones που έπαιξαν πολύ μεγάλο ρόλο στην πορεία σας. Ποια θα ήταν αυτά αν πρέπει να ξεχωρίσετε κάποια; Κάποιες μεγάλες συνεργασίες, κάποιες μεγάλες επιτυχίες; Κωνσταντίνος: Το πρώτο πράγμα που κάναμε όταν μπήκε μέσα ο Rob είναι, αρχίσαμε να σκεφτόμαστε πιο διεθνώς, οπότε καταρχάς προσλάβαμε έναν διευθυντή πωλήσεων από την Ολλανδία, ο οποίος μάς έβαλε στη διαδικασία του να κάνουμε ένα έτσι επαγγελματικό sale σύστημα με πωλητές που κάνουν αυτοί τις πωλήσεις κι όχι εμείς. Φτιάξαμε μαζί μια στρατηγική. Εντωμεταξύ, η Cargill αποφάσισε ότι ήθελε να δοκιμάσει να φτιάξει μόνη της αυτό που κάναμε και μάς έδιωξε, οπότε εμείς είχαμε επικεντρωθεί πλήρως πάνω σε αυτό το νέο προϊόν που δεν το χρησιμοποιούσε πλέον κανείς, βασικά όχι το χρησιμοποιούσε ένας Έλληνας θέλω να πω, η Seanergy, που ήταν ένας παράγοντας που μάς στήριξε από νωρίς. Και προσπαθούμε να το πουλήσουμε στην WallWilh, μάς τελείωναν τα χρήματα και καταφέραμε και το κλείσαμε, full free deal 110 πλοία. Και αυτό για μας ήτανε σημείο καμπής διότι βγήκαμε μαζί με αυτόν τον πελάτη και βγάλαμε δελτία τύπου όπου ο πελάτης έλεγε και κάναμε και μια μελέτη που τη δημοσιεύσαμε ότι, που είναι μεγάλη υπόθεση γιατί οι περισσότεροι πελάτες δεν θέλουν να πούνε… αυτός είπε κάναμε αυτά και αυτά και αυτά και έτσι αποδείξαμε ότι εμείς μειώσαμε 7% το κόστος καυσίμου μας χρησιμοποιώντας την DeepSea και αυτό ήταν που μάς εκτόξευσε. Μετά αρχίσαμε να έχουμε inbound leads από όλον τον κόσμο, αρχίσαμε να μπαίνουμε σε άλλες αγορές, στη Σιγκαπούρη, στη Γερμανία. Παναγιώτης: Ακούγεται μια πολύ στρεσογόνος περίοδος πάντως. Τί παρατηρήσατε εκεί για την εταιρεία, για τους εαυτούς σας, έχετε κάποια learnings, κάποια μαθήματα που έχετε πάρει; Ρομπέρτο: Γενικότερα νομίζω ότι τα μαθήματα που χρειάζεται ουσιαστικά να μάθεις, έχουν τελείως διαφορετική φύση κατά τη διάρκεια της εταιρείας. Δηλαδή το να σηκώσει κανείς την πρώτη του χρηματοδότηση είναι ένα μάθημα από μόνο του το πώς φτιάχνω παρουσιάσεις, το πώς πιτσάρω σε επενδυτές και πώς κάνω την εταιρεία μου ελκυστική ή και την ιστορία όλη της εταιρείας ελκυστική για να μπορούν οι επενδυτές να επενδύσουν. Αυτό είναι το πρώτο και είναι πολύ δύσκολο επειδή εμείς από εκεί που δεν είχαμε σηκώσει καθόλου χρήματα, σηκώσαμε 500.000 τον Σεπτέμβρη του '19 και 3 εκατομμύρια τον Μάρτιο του '20, που σημαίνει ότι από εκεί που δεν ξέραμε τί πάει να πει επενδυτής, κάναμε 2 γύρους σε 6 μήνες και μετά το δεύτερο είναι, ωραία, τώρα έχω τα ποσά, το πρόβλημα είναι πώς κάνω προσλήψεις επειδή πήγαμε από 10 άτομα στα 40 μέσα σε ενάμιση χρόνο και αυτό ήτανε τρομακτικά δύσκολο για να μπορέσει να διατηρηθεί και η κουλτούρα και οι δομές, και είχαμε και covid άρα ήταν και remote όλο, δηλαδή και για μένα αυτό να είσαι entrepreneur σημαίνει ότι ό,τι πρόβλημα και να σου έρθει πάντα υπάρχει, το ένα πρόβλημα διαδέχεται το άλλο πρέπει να είσαι σε ετοιμότητα και να μπορείς ουσιαστικά να το λύσεις με.. Παναγιώτης: Να ανταπεξέλθεις. Ρομπέρτο: Με ηρεμία και να ανταπεξέλθεις γιατί το πρόβλημα πάντα αλλάζει δηλαδή για το κάθε milestone ήταν και ένα challenge από μόνο του. Κωνσταντίνος: Εμείς είχαμε πάντα μια έτσι πολύ μεγάλη πεποίθηση ότι αυτό που κάνουμε είναι ο σωστός τρόπος να γίνει αυτό το πράγμα. Οπότε ποτέ δεν σταματήσαμε, δηλαδή τώρα κοιτώντας προς τα πίσω, πήραμε αρκετά μεγάλα ρίσκα, δηλαδή δουλεύαμε τζάμπα και οι 2 για πολύ μεγάλο διάστημα, ναι, ενώ είχαμε πελάτες που θέλαν ένα προϊόν εμείς φτιάχναμε ένα άλλο, κάναμε τελείως τρελά πράγματα αλλά αυτό το μεγάλο ρίσκο είναι που έφερε μετά και το μεγάλο όφελος και νομίζω ότι έγινε επειδή και οι 2 είχαμε μια αυτοπεποίθηση ότι αυτό που κάνουμε είναι σωστό, προτιμάμε να αποτύχουμε κάνοντάς το έτσι από το να πάμε να κάνουμε κάτι άλλο. Παναγιώτης: Ήτανε στρεσογόνο αυτό, ήταν πολύ δύσκολο; Ρομπέρτο: Πολύ στρεσογόνο και αυτό είναι και το καλό του να υπάρχουν 2 co-founders επειδή σε οποιαδήποτε δυσκολία ήμασταν με τον Κωνσταντίνο, κατευθείαν δηλαδή στο τηλέφωνο ή θα βγαίναμε και θα έβγαζε μέσα από τη συζήτηση, θα έβγαζε αυτή την πίεση ο ένας μαζί με τον άλλον και θα το διαχειριζόμασταν πολύ πιο εύκολα. Κωνσταντίνος: Κανείς άλλος, ποτέ, δεν έχει κάνει αυτό που κάναμε με τη Wilhelmsen, δηλαδή να βγει ένας πελάτης και να δημοσιεύσει μελέτη, χρησιμοποίησα αυτό το AI προϊόν πριν κατανάλωσα τόσα μετά τόσα, εξοικονόμησα τόσα. Παναγιώτης: Και μια σπουδαία ψήφος εμπιστοσύνης που νομίζω ότι το διάστημα εκείνο που έχουμε πει ότι ήταν και λίγο δύσκολο, φαντάζομαι ανακούφισε λίγο και εσάς και την ομάδα. Κωνσταντίνος: Ξέρω και πολλούς founders στις άλλες χώρες που έχουν περάσει παρόμοιες δυσκολίες, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι ότι μόλις συμβεί μια τέτοια δυσκολία φεύγει κόσμος και εμείς αυτό δεν το πάθαμε. Εμείς έχουμε στήσει μια ομάδα η οποία μάς έχει στηρίξει σε κάθε επίπεδο, που έκατσε μαζί μας όταν περάσαμε δυσκολίες και νομίζω το κάνανε επειδή ξέρανε ότι και εμείς θα τους στηρίξουμε μετά, όπως και κάναμε, δηλαδή όταν κλείσαμε το deal με την Wilhelmsen, τα πρώτα έσοδα του πρώτου έτους τα μοιράσαμε όλα σε bonus αλλά το αξίζαν. Ρομπέρτο: Αυτό που θέλω να προσθέσω σε σχέση με τον κόσμο είναι ότι γενικότερα με τον Κωνσταντίνο πήραμε μια συνειδητή απόφαση στην αρχή και δεν βλέπαμε απαραίτητα το CV κάποιου που έρχεται, αλλά περισσότερο βλέπαμε τις δυνατότητες που αυτός ο άνθρωπος μπορεί να έχει και τh νοοτροπία που έχει στο να μαθαίνει. Επειδή σε μια startup το πρόβλημα είναι ότι μεγαλώνει τόσο γρήγορα και ο ρόλος του καθενός αλλάζει τόσο γρήγορα μες στο χρόνο που αν προσλάβεις κάποιον γι' αυτό που χρειάζεσαι σήμερα, σε 6 μήνες σε ένα χρόνο δεν θα μπορεί να πληροί ούτε την δική του τη θέση. Για παράδειγμα η Παναγιώτα η Τζιόβα που ήταν product owner, η πρώτη που είχαμε στην εταιρεία, τώρα είναι VP of Product, ο Σίμος ο Χατζηγεωργίου που ήταν ο πρώτος άνθρωπος που είχαμε, ο Αντώνης ο Νικητάκης δηλαδή που ήταν ο πρώτος που είχαμε senior researcher, που τώρα είναι VP of research, τους δώσαμε και εμείς αυτή τη δυνατότητα να μπορέσoυν ουσιαστικά να δημιουργήσουν και αυτό είναι το πιο σημαντικό νομίζω. Παναγιώτης: Αν προμοτάρουμε και το podcast προς τα έξω, αυτό που πρέπει να καταλάβουν οι ξένες εταιρείες είναι ότι εδώ υπάρχουν ευκαιρίες οι οποίες δεν χρειάζεται να τους πετάνε εκατοντάδες εκατομμύρια για να αναπτύσσουν τεχνολογίες, και είναι κάτι το οποίο είναι ένα μήνυμα προς το υπόλοιπο global οικοσύστημα. Το δεύτερο που κρατάω είναι ότι τα hires, οι προσλήψεις ειδικά, οι πρώτες προσλήψεις που γίνονται σε ένα startup, παίζουν πολύ ρόλο. Λάθος πρώτες προσλήψεις μπορούν να σκοτώσουν, όπως μπορούν να σκοτώσουν και τα πολλά χρήματα. Κωνσταντίνος: Πολύ σημαντικό είναι και οι απολύσεις. Αν ρωτήσεις έτσι πιο κατ' ιδίαν οποιονδήποτε έχει περάσει από αυτό το ταξίδι του founder, ποιο είναι το μεγαλύτερο μάθημα που έμαθες, θα πει, θα μου επιτρέψεις μια αγγλική απάντηση, fire fast. Είναι πολύ σημαντικό, διότι ένας άνθρωπος ο οποίος δεν είναι ταιριασμένος σε συγκεκριμένη θέση στη συγκεκριμένη στιγμή μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα σε όλη την υπόλοιπη ομάδα και εν τέλει κάνει πρόβλημα και στον εαυτό του διότι κάπου αλλού μπορεί να έχει μια πολύ μεγάλη εταιρεία. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να το μάθεις, πρέπει να μάθεις έτσι να μην είσαι έτσι μαλακός με έναν τρόπο που εν τέλει όμως κάνεις κακό. Ρομπέρτο: Όχι, επειδή πιστεύω ότι άμα το δεις κι από αυτή την οπτική γωνία, ότι είναι ο λάθος άνθρωπος σε ένα περιβάλλον που δεν του ταιριάζει, τότε δεν υπάρχουν και ιδιαίτερες ενοχές, επειδή πραγματικά τον βοηθάς να βρει κάτι που του ταιριάζει περισσότερο και είναι και ο ίδιος πιο χαρούμενος. Παναγιώτης: Πότε έρχεται η Nabtesco στο ραντάρ; Γιατί ξέρω ότι πριν γίνει το exit έχει υπάρξει και επένδυση. Μιλήστε μας λίγο για την σχέση αυτή, πώς δημιουργείται και εξελίσσεται. Κωνσταντίνος: Λοιπόν, εμείς πήγαμε στη Ζυρίχη, στο European Venture Fair το οποίο τότε ήταν ήδη μέσα ο Rob και ψάχναμε το επόμενο VC, όπου εκεί βρήκαμε την Emerald Ventures που είναι μια ελβετική εταιρεία που επίσης εξειδικεύεται, όχι αποκλειστικά, αλλά πολύ στο κομμάτι των τεχνολογιών απανθρακοποίησης. Τέλος πάντων κάνουμε μια διαπραγμάτευση μαζί τους, εμείς είχαμε καταλάβει ότι αυτοί θα επενδύσουν και την απολύτως τελευταία στιγμή μάς λένε ότι ξέρετε, εμείς θα επενδύσουμε σε εσάς από ένα fund το οποίο διαχειριζόμαστε εκ μέρους μιας εταιρείας που λέγεται Nabtesco και επίσης έρχεται ένας κύριος ως observer στα διοικητικά συμβούλιά σας, ο Hiroshi Nerima, δεν θα σας ενοχλεί, όχι τί να μας ενοχλεί. Οπότε ξαφνικά εμφανίζεται η Nabtesco μέσα κι εκεί διαπιστώνουμε την ιστορία της Nabtesco. Ποια είναι η ιστορία της Nabtesco; H Nabtesco είναι μια εταιρεία με πάνω από αιώνα ιστορίας σχεδόν, η οποία φτιάχνει συστήματα ελέγχου κίνησης. Παναγιώτης: Ακούω ότι αυτό το deal με τη Nabtesco, έχει καθόλου εφαρμογή στα αεροπλάνα; Γιατί, το ίδιο ανάγκη δεν θα είχαν… δηλαδή όλο αυτό, η λύση που έχει δημιουργηθεί του optimization και του.. Κωνσταντίνος: Εμείς τώρα εκτός του ότι συνεχίζουμε στη ναυτιλία και με αυτά που κάναμε και με τα καινούργια που κάνουμε μαζί με την Nabtesco, γινόμαστε και ένα κέντρο αριστείας AI εντός της Nabtesco για να φέρουμε την τεχνολογία αυτή στις άλλες αγορές στις οποίες δραστηριοποιείται, είναι τα αεροπλάνα μία από αυτές τις αγορές, δεν θα ξεκινήσουμε από εκεί. Έχουμε δει τώρα ποια είναι τα πρώτα projects, αλλά μπορεί να φτάσουμε. Παναγιώτης: Βλέπουμε πολύ συχνά τεχνολογίες, και στην Ελλάδα, που έρχεται μια μεγάλη πλατφόρμα, μια μεγάλη εταιρεία, τις εξαγοράζει κάποια στιγμή, κάποιοι θα πούνε ίσως και λίγο νωρίς, κάποιες είναι λόγω του οικοσυστήματος και της ωριμότητας του οικοσυστήματος, αλλά eventually, αγοράζει μια μεγάλη εταιρεία μια τεχνολογία και λέει πια, την ανοίγεις στην πλατφόρμα της και βλέπεις ξαφνικά αυτή η εταιρία να γιγαντώνεται. Είναι ένα στόρι εδώ και πολλές φορές μάλιστα είναι τόσο μεγάλη η ανάπτυξη που συμβαίνει μέσα στην πλατφόρμα και σε αυτή τη διεθνή εταιρεία που βλέπουμε founders να μένουν, και να συνεχίζουν, και επιπλέον να διαπρέπουν μέσα στην εταιρεία αυτή. Ένας κλασικός που τον έχουμε κάνει και συνέντευξη είναι πολύ κοντά στην Endeavor, ο Αιμίλιος ο Χαλαμανδάρης. Samsung, right, όλη η Samsung πλέον χτίζει το text to speech Technology εδώ και ο ίδιος βραβεύεται ως καλύτερος επιστήμονας της Samsung, τρελά πράγματα. Μετά το exit, πείτε μας λίγο κάποια metrics που δείχνουν λίγο την ανάπτυξη, πόσος κόσμος, τί δουλεύετε; Κωνσταντίνος: Εμείς year and year απ' το exit μέχρι την επέτειο του exit που θα είναι τώρα σε κάνα μήνα, έχουμε διπλασιάσει τα έσοδα περίπου. Παναγιώτης: Φανταστικό αυτό. Κωνσταντίνος: Ο κόσμος έχει ανέβει από νομίζω 80 σε 100. Παναγιώτης: 99. Κωνσταντίνος: Σε 99 συγνώμη και έχουμε κι άλλες προσλήψεις τώρα μπροστά μας, οπότε γενικότερα έχουμε ανάπτυξη σε όλα τα επίπεδα. Εμείς στην pro exit εποχή καταφέραμε έτσι να πάρουμε πελάτες-άγκυρα, στις μεγάλες αγορές, δηλαδή έχουμε στα containers, στα δεξαμενόπλοια, στα bulk carriers, τα RoRo έχουμε αρκετούς στην Ελλάδα αρκετούς στη Βόρεια Ευρώπη και έχουμε και μια έτσι πολύ καλή θέση στη Σιγκαπούρη και στην Ιαπωνία, οπότε σε πρώτη φάση θέλουμε ανάπτυξη, ανάπτυξη συνεχίζουμε να κάνουμε volume, το οποίο τώρα που έχουμε φύγει έτσι από το early adopter stage, εκεί, είναι πιο πολύ ένα προϊόν το οποίο το θέλει και δεν χρειάζεται κάθε φορά να το αποδεικνύουμε από το μηδέν, διότι μπορεί να μάς googlάρουν, είναι πιο απλό…μετά μαζί με την Nabtesco προχωράμε για το μεγάλο όραμα που είναι το αυτόνομο πλοίο, οπότε εμείς πήραμε έγκριση πριν ένα μήνα για το πρώτο μας προϊόν που πoυλάμε μαζί, το οποίο επιτρέπει σε ένα πλοίο στην ανοιχτή θάλασσα να είναι αυτόνομο. Δηλαδή μιλάμε για ένα retrofit το οποίο μπορεί να το βάλεις σε 2 μέρες σε ένα οποιοδήποτε πλοίο και το μετατρέπει σε ένα πλοίο το οποίο στην ανοιχτή θάλασσα, όλες οι ταχύτητες του περνάνε στη μηχανή αυτόματα έχοντας υπολογιστή για να είναι ευαίσθητες… και μέχρι το '26, και έχουμε ήδη αρχίσει τη δουλειά, θέλουμε να έχουμε την πλήρη αυτονομία. Παναγιώτης: Το πιο σημαντικό είναι ότι, συνήθως μετά από τέτοιες εξαγορές οι εταιρείες αυτές, τουλάχιστον έτσι βλέπουμε μέχρι στιγμής στην πλειοψηφία, στην πλειονότητα των επενδύσεων αυτών. Οι εταιρείες αυτές παίρνουν μια απόφαση να κρατήσουν εδώ τα κέντρα ανάπτυξης και έρευνας και ανάπτυξης και έρευνας και τεχνολογίας και τελικά τί καταλήγεις; Καταλήγεις να έχεις world class έρευνα και ανάπτυξη στη χώρα εξαιτίας αυτού του exit, και το οποίο στη ναυτιλία είναι το πρώτο, στο maritime tech που λέμε, τον κλάδο της τεχνολογίας στη ναυτιλία, είναι το πρώτο μεγάλο exit σε τεχνολογία και είναι νομίζω πολύ ενθουσιώδες. Βέβαια μετά έγινε και της Marine Traffic, οπότε δεν είναι πλέον το μόνο αλλά είστε οι πρώτοι. Ρομπέρτο: Όχι εντάξει, είναι πολύ σημαντικό επειδή και αυτή η γνώση που χτίζεται στις startups αρχίζει μετά και διαχέεται και σε όλο το οικοσύστημα και είναι πάρα πολύ σημαντικό επειδή ένα από τα προβλήματα που υπήρχανε όταν εμείς ξεκινήσαμε ήταν ότι ψάχναμε ανθρώπους σε θέσεις κλειδιά που να έχουν την εμπειρία να μάς βοηθήσουν να πάμε εκεί που θέλαμε, αλλά δεν υπήρχε κανείς που να έχει εμπειρία να μπορεί να επαναλάβει κάτι ας πούμε να κάνει scale μια εταιρεία στην Ελλάδα, ενώ η Αμερική ας πούμε και ειδικότερα στο Σαν Φρανσίσκο από τα μεγαλύτερα ατού που έχει, είναι ότι υπάρχουν τόσες πολλές εταιρείες που έχουν επαναλάβει το unicorn, να γίνει η αξία τους ενός δισεκατομμυρίου που ξέρουν ακριβώς πώς να το κάνουν και ποιον πρέπει να προσλάβουνε και πάνε απ’ τη μια μεγάλη εταιρεία, από τη LinkedIn, στη Facebook και… Κωνσταντίνος: Από την άλλη υπάρχει εδώ ναυτιλιακό ταλέντο εδώ που είναι πολύ σημαντικό για μας, δηλαδή ένας από τους λόγους που η εταιρεία που δημιουργήθηκε στη Νέα Υόρκη αποφάσισε να κάνει το ίδιο πράγμα, που εγώ πιστεύω ότι τα κατάφερε, είναι ότι επειδή δεν έχουν αυτήν την εγγύτητα στον πελάτη τους να καταλάβουν ο πελάτης τί πραγματικά χρειάζεται και στην Ελλάδα όλοι έχουν κάποια επαφή με τη θάλασσα. Δηλαδή ας πούμε έχουμε αυτούς πού είναι ο lead μας στην υποστήριξη των καπετάνιων των πλοίων, είναι καπετάνιος που έχει κάνει πάνω σε πλοίο χρόνια και είναι και πτυχιούχος μηχανικός ηλεκτρονικών υπολογιστών. Αυτός ο άνθρωπος είναι πρόσωπο κλειδί δηλαδή και για να επικοινωνήσει αυτό που κάνουμε εμείς στον πελάτη και για να μάς βοηθήσει να αναπτύξουμε το προϊόν κλπ. Αυτόν αν τον έψαχνες στο Σαν Φρανσίσκο δεν μπορούσες να τον βρεις, δεν υπάρχει, στην Ελλάδα είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν και άλλοι. Παναγιώτης: Νομίζω ότι είναι ο μόνος κλάδος, ο μόνος χώρος που πρέπει νομοτελειακά η Ελλάδα να είναι η Silicon Valley του maritime tech. Κωνσταντίνος: Μα πραγματικά δηλαδή εάν δεν καταφέρουμε εδώ πέρα να είμαστε ο κόμβος.. Παναγιώτης: Ναι και πρέπει να είστε πολύ περήφανοι γιατί έχετε συνεισφέρει εξαιρετικά προς αυτήν την κατεύθυνση. Κωνσταντίνος: Πιστεύω ότι θα γίνει. Παναγιώτης: Ένα πολύ ωραίο έτσι για να καθαρίσει λίγο το μυαλό, ένα ωραίο παιχνίδι που έχουμε βγάλει εδώ με τους φανταστικούς παραγωγούς μας, από τη REACH. Διαλέξτε μια κάρτα ο καθένας. Είναι μια λέξη και θα ήθελα να ακούσω την ετυμολογία που δίνετε. Ρομπέρτο: Ωραία εμένα μου έχει τύχει η στρατηγική. Ο τρόπος που εγώ ορίζω τη στρατηγική είναι να μπορείς να βλέπεις όλα τα ερεθίσματα γύρω από μια εταιρεία και όλους τους παράγοντες που επηρεάζουν κάθε απόφαση και, όπως σε μια παρτίδα σκάκι, να μπορείς κάπως να δεις, στο άμεσο μέλλον τουλάχιστον, πώς περίπου θα κινηθεί η αγορά, αυτά τα moving elements ας πούμε τέλος πάντων που υπάρχουν, πώς θα κινηθούν και να μπορείς να πάρεις την καλύτερη απόφαση βάσει αυτού, για μένα αυτό είναι στρατηγική. Κωνσταντίνος: Ωραία, scalability, κλιμάκωση, μάλλον είναι, δυνατότητα κλιμάκωσης. Παναγιώτης: Ακριβώς. Κωνσταντίνος: Είναι ό,τι κάνω τώρα σε ένα πλοίο να μπορώ το κάνω σε 100 και ό,τι κάνω σε 100 να μπορώ να το κάνω για 1000 και ό,τι κάνω για 1000 να μπορώ να το κάνω για 10.000 και παρομοίως ό,τι κάνω με 5 ανθρώπους να μπορώ να το κάνω με 100 να μπορώ να το κάνω με 1000. Είναι το πιο σημαντικό και δύσκολο πράγμα. Παναγιώτης: Έχουμε αυτό το προνόμιο και την ευλογία να είμαστε νούμερο ένα στον κόσμο σε έναν κλάδο της οικονομίας, σε αυτόν της ναυτιλίας. Την ίδια στιγμή είμαστε τυχεροί που ζούμε σε μια περίοδο που λίγο το turnaround της Ελλάδας, λίγο όλα μαζί, είμαστε σε μια σε μια περίοδο άνθησης μέσα στα γενικότερα προβλήματα που υπάρχουν οικονομικά και του κλάδου και του χώρου της τεχνολογίας, πάνε προς το θετικό. Θέλω να μας πείτε λιγάκι, ποιος είναι ο ρόλος της Ελλάδας, πώς βλέπετε τα πράγματα στο οικοσύστημα, ποιες είναι οι ευκαιρίες που αναπτύσσονται και γενικά στη ναυτιλία ποιοι είναι οι στόχοι που πρέπει να θέσουμε σαν χώρα, στρατηγικά; Ρομπέρτο: Eπειδή και οι Έλληνες έχουμε τρομερές δυνατότητες, αλλά επειδή δεν έχουμε, ειδικά στο startup community, success stories, είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι ναι και εμείς μπορούμε επειδή δεν είμαστε και εμείς στην Αμερική που όλοι οι περισσότεροι Αμερικάνοι είναι που έχουν πετύχει ας πούμε τα μεγαλύτερα successes, αυτό είναι νομίζω για μένα το ένα πολύ σημαντικό κομμάτι και το άλλο, που αφορά τη ναυτιλία, επειδή έχουμε αυτό το πολύ μεγάλο αβαντάζ, έχουμε το 20% της ναυτιλίας στην Ελλάδα, με κάθε τεχνολογική επανάσταση η οποία έρχεται φέρνει και ευκαιρίες και τώρα στο κομμάτι της τεχνητής νοημοσύνης για παράδειγμα και στο κομμάτι του energy transition που πρέπει να γίνει σε alternative fuels υπάρχουν πάρα πάρα πολλές ευκαιρίες και θέλω να πιστεύω ότι οι Έλληνες θα είναι αυτοί οι οποίοι θα βρουν λύσεις σε αυτά τα προβλήματα. Κωνσταντίνος: Η ναυτιλία στα επόμενα 30 χρόνια θα αλλάξει τελείως, δηλαδή πρώτα από όλα, Θα πρέπει να βρούμε κάποιον άλλο τρόπο τα πλοία να κινούνται διότι δεν μπορούν να κινούνται με καύσιμα. Θα πρέπει να είμαστε net zero το 2050, οπότε θα γίνει μια τεράστια αλλαγή στο κομμάτι αυτό των καυσίμων, το οποίο ακόμα δεν έχει λυθεί πώς θα γίνει. Θα γίνει μια τεράστια επανάσταση στο κομμάτι της αυτονομίας, δηλαδή το πλοίο θα είναι αυτόνομο, θα κινείται μόνο του, θα είναι βέλτιστο, θα χρησιμοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη κλπ. Ακόμα δεν έχει γίνει η μεγάλη επανάσταση που πρέπει να γίνει στην πιο γενική ψηφιοποίηση. Παναγιώτης: Άρα μπορούμε να γίνουμε η Silicon Valley του maritime tech. Κωνσταντίνος: Ναι μπορούμε. Παναγιώτης: Ποια είναι τα βασικά πράγματα που πρέπει να συμβούν; Είναι οι ιδιοκτήτες; Ρομπέρτο: Εντάξει, αρκετοί ιδιοκτήτες, όπως και σε μας, έχουν επενδύσει ελληνικοί πλοιοκτήτες. Απλά αυτό πρέπει αυτό να γίνει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό και να έρθουν πιο κοντά στα VCs για να μπορούν οι εταιρείες πολύ γρήγορα να χτίζουν ένα προϊόν μαζί με ναυτιλιακές εταιρείες. Κωνσταντίνος: Το χρηματοδοτικό κομμάτι δεν το φοβάμαι διότι, μολονότι γενικότερα, υπάρχουν λιγότερα λεφτά στην Ελλάδα, για μια ναυτιλιακή startup υπάρχουν περισσότερα εδώ πέρα, διότι υπάρχουνε πλοιοκτήτες οι οποίοι καταλαβαίνουν την ναυτιλία ενώ ένα VC στην Αμερική δεν καταλαβαίνει τη ναυτιλία και εγώ επιπλέον βλέπω και ξένες marine tech εταιρείες οι οποίες έρχονται να σηκώσουν χρήματα στην Ελλάδα, οπότε το financing το ‘χουμε και μεγαλώνει πάρα πολύ, το ταλέντο το έχουμε, τώρα που θα λυθεί και το κομμάτι της βίζας για μπορούμε να φέρουμε απ' έξω, θα είναι ακόμα πιο σημαντικό. Εγώ εκεί που θα ήθελα να υπάρξει περισσότερη πρόοδο στο κομμάτι της πελατείας, σε κλίμακα, δηλαδή να υπάρξουν κίνητρα οι ελληνικές ναυτιλιακές να προμηθεύονται πειραματικά ή καινούρια προϊόντα από… Παναγιώτης: Πιο πολλούς πιλότους και πιο πολύ δηλαδή να αγοράζουν. Κωνσταντίνος: Πολλές φορές θα δούμε ότι ο ένας πλοιοκτήτης ο οποίος θα είναι πολύ γενναιόδωρος στο να επενδύσει σε μια ναυτιλιακή εταιρεία, η εταιρεία του δεν θα αγοράσει το προϊόν μια marine tech εταιρεία, αυτής της εταιρείας διότι εκεί υπάρχει κάποιος άνθρωπος που δεν το αφήνει. Παναγιώτης: Ναι, εδώ μπορώ να φανταστώ πολλά πράγματα που δεν δουλεύουν, αλλά θα πω το ένα που μου φαίνεται σαν μια ωραία ευκαιρία και μπορούμε να τη δουλέψουμε όλοι μαζί. Τεχνολογίες από το εξωτερικό που αναδύονται και σχηματίζονται και χτίζονται, να έρχονται στην Ελλάδα και αντί μόνο να σηκώνουν χρήματα, που είναι και αυτό φανταστικό γιατί τελικά τί θέλουμε; Θέλουμε ένα κλάδο ο οποίος είναι κοντά στην τεχνολογία και καινοτόμος και μπροστά, τον θέλουμε να συνεχίσει να είναι ανταγωνιστικός, αυτό είναι σίγουρο, αλλά μήπως να δίνουμε κίνητρα και να δουλέψουμε όλοι μαζί αυτές τις εταιρείες να μένουν εδώ ή να χτίζουν ομάδες εδώ για να μεγαλώσει το talent density και γενικά η εξωστρέφεια αυτού του maritime tech. Κωνσταντίνος: Μπαίνουμε σε μεγάλη συζήτηση της γενικότερης ελκυστικότητας της Ελλάδας ως προορισμού φορολογικά, όσον αφορά τα graffiti σ' όλα τα κτίρια, όσον αφορά το δικαστικό σύστημα κλπ. Παναγιώτης: Κυρίως οι δομές… είναι… Θα σας πω ότι η δική μου πεποίθηση κι έχοντας δουλέψει πολύ για το Visa πρόγραμμα που βγαίνει τώρα για τα startups, η δική μου πεποίθηση είναι ότι δομές ακολουθούν την ανάγκη δηλαδή αν έρθει ο κόσμος εδώ και αρχίσει και υπάρχει μια κοινότητα από ξένους και από ανθρώπους οι οποίοι πιέζουν τις δομές να αναπτυχθούν γιατί το έχουν ανάγκη, οι δομές αναπτύσσονται πολύ πιο γρήγορα. Αν περιμένεις να τις φτιάξεις πρώτα για να γίνεις μετά ελκυστικός ή να πεις το μήνυμα έλα στην Ελλάδα ίσως είναι λίγο too late. Παναγιώτης: Ρομπέρτο, βιβλίο ή podcast; Ρομπέρτο: Βιβλίο. Παναγιώτης: Εσύ Κωνσταντίνε; Κωνσταντίνος: Podcast. Παναγιώτης: Ρομπέρτο, πρωινός ή βραδινός τύπος; Ρομπέρτο: Βραδινός. Κωνσταντίνος: Κι εγώ. Παναγιώτης: Κι εσύ Κωνσταντίνε; Κωνσταντίνος: Βραδινός τύπος, βραδινοί και οι δύο. Καφές ή τσάι, Ρομπέρτο; Ρομπέρτο: Καφές. Παναγιώτης: Καφές ή τσάι; Κωνσταντίνος: Καφές. Παναγιώτης: Αν πει ένας τσάι, αλήθεια, θα κόψω το επεισόδιο. Ρομπέρτο, αν μπορούσες να δειπνήσεις με ένα ιστορικό πρόσωπο, όποιο ήθελες… Ρομπέρτο: Steve Jobs. Παναγιώτης: Εσύ Κωνσταντίνε; Κωνσταντίνος: Αριστοτέλη. Παναγιώτης: Με ποια τεχνολογία δεν μπορείς να ζήσεις χωρίς; Ρομπέρτο: Κινητό θα πω. Παναγιώτης: Εσύ Κωνσταντίνε; Κωνσταντίνος: Κινητό. Παναγιώτης: Ποια είναι η αγαπημένη σου πόλη για επαγγελματικά ταξίδια Ρομπέρτο; Ρομπέρτο: Σιγκαπούρη. Παναγιώτης: Κωνσταντίνε; Κωνσταντίνος: Σιγκαπούρη. Παναγιώτης: Κωνσταντίνε πες μου ένα βιβλίο που σου έχει αλλάξει τη ζωή ή σου έχει μείνει πολύ έντονα στη μνήμη. Κωνσταντίνος: Μπορώ να πω το Outliers; Είναι μια πραγματικότητα. Παναγιώτης: Το podcast; Κωνσταντίνος: Είπες βιβλίο. Το διάβασα τότε που βγήκε κιόλας ήταν αρκετά πριν ήμουν μικρός τότε και το διάβασα όλο μονορούφι και ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον και με έβαλε σε έναν τρόπο, έτσι να σκέφτομαι για τον κόσμο και τις σχέσεις... Παναγιώτης: Ρομπέρτο, βιβλίο; Ρομπέρτο: Πιο κομβικό βιβλίο που έχω διαβάσει είναι το Blitzscaling σε σχέση με αυτά. Παναγιώτης: Reid Hoffman. Board member στην Endeavor και το έχουμε εδώ από τον ίδιο, μάς τα έχει στείλει, φανταστικός. Έχετε λάβει ποτέ μια συμβουλή η οποία να σας έχει μείνει έντονα; Ρομπέρτο: Ήμουν τώρα στην Αγγλία πρόσφατα είχα πάει για ψάρεμα κι ήμουνα πάρα πολύ ώρα με το καλάμι και είχαν περάσει γύρω στις 3-4 ώρες, είχα πάει να πιάσω ένα ψάρι και ήμουν με φίλους μου, δεν είχε καταφέρει κανείς κοίτα τώρα και περνάει ένας παππούς που τον βλέπω και του λέω «Έπιασες τίποτα;» και μου λέει ναι εννοείται μου λέει έπιασα 2-3 ψάρια. Και λέω τί συμβουλή έχεις; Και μου λέει «Just enjoy it» και μου άρεσε πάρα πολύ επειδή αυτό ισχύει σαν συμβουλή στα πάντα επειδή, καμιά φορά, περιμένουμε το στόχο και χάνουμε την ομορφιά που έχει η διαδικασία. Κωνσταντίνος: Όλες οι δουλειές είναι ίδιες. Ακούγεται περίεργο, ας το εξηγήσω. Ουσιαστικά αυτό που λέει είναι ότι οι δεξιότητες ειδικά ενός μάνατζερ είναι γενικές και αφού έχεις μάθει πώς να αναλύεις ένα πρόβλημα, πώς λύνεις ένα τεχνικό πρόβλημα και κυρίως πώς χειρίζεσαι τους ανθρώπους, μπορείς να εφαρμόσεις αυτά τα πράγματα σε πολλούς διαφορετικούς κλάδους. Παναγιώτης: Αν δεν κάνατε την DeepSea, αν δεν ασχολούσασταν τώρα με την DeepSea, τί θα κάνατε; Έχω μια αίσθηση ότι ξέρω την απάντησή σου Ρομπέρτο αλλά, Κωνσταντίνε; Κωνσταντίνος: Πιστεύω θα έκανα κάποια άλλη startup με εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης σε κάποιον άλλο κλάδο, πιθανώς πολύ λιγότερο επιτυχημένη. Ρομπέρτο: Εγώ άμα έκανα κάτι άλλο, σίγουρα θα ήταν κάτι δημιουργικό επειδή κάτι που είναι επίσης σημαντικό όταν, και ειδικά όταν φτάνει κανείς στο τέλος ενός κύκλου, νομίζω ότι το πώς αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου πρέπει να γίνει κάπως πιο αφηρημένο, επειδή άμα θέσεις όλο σου το identity ότι εγώ είμαι ας πούμε ένας founder που ασχολείται με maritime tech και μετά αυτό πάψει να ισχύει, μετά λες το ποιος είμαι και εγώ αυτό που έχω καταλάβει για εμένα τουλάχιστον είναι ότι είμαι πολύ δημιουργικός σαν άνθρωπος και ότι μ' αρέσει να φτιάχνω πράγματα που με κάποιο τρόπο τα χρησιμοποιεί ο κόσμος είτε είναι ένα προϊόν που χρησιμοποιεί, είτε είναι μια τέχνη που ο άλλος βλέπει ή ακούει…δηλαδή θα έκανα σίγουρα κάτι πολύ δημιουργικό. Παναγιώτης: Η κοινή ερώτηση πάντα σε όλα τα podcast 5 σεζόν τώρα, τί πιστεύετε ότι κάνει έναν επιχειρηματία “Outlier”; Τί τον κάνει να ξεχωρίζει; Ρομπέρτο: Outlier γενικότερα εντάξει, για να είσαι πραγματικός Outlier πρέπει να βρεθείς σε κάποιες συνθήκες που είναι εξωτερικοί παράγοντες για να μπορέσεις να είσαι πολύ καλύτερος από όλους τους υπόλοιπους, ας πούμε, να βρεθείς τη σωστή στιγμή στο σωστό μέρος, αλλά επειδή αυτό δεν είναι πολύ motivating για κάποιον που τα βλέπει τώρα και λέει, δεν ξέρω άμα είμαι ή όχι. Θα πω ότι το κύριο χαρακτηριστικό που πιστεύω ότι χρειάζεται για να πετύχει κανείς σε οτιδήποτε κάνει, πιστεύω ότι είναι η επιμονή και η υπομονή, επειδή παρόλο που τώρα είναι πολύ όμορφο να βρισκόμαστε εδώ και να λέμε για ένα success story, έχουμε περάσει πάρα πολλές στιγμές με τον Κωνσταντίνο, το να πιστεύουμε ότι είναι υπερβολικά δύσκολο, δεν θα πάει πουθενά αυτό το πράγμα, δεν γίνεται να είναι τόσο δύσκολο, γιατί δεν μπορούμε να πουλήσουμε, φταίει το προϊόν, φταίμε εμείς γενικότερα δεν είναι όσο εύκολο όσο νομίζει κανείς και η δυσκολία είναι κομμάτι και της εκπαίδευσης, ότι πρέπει να περνάς από όλες αυτές τις δυσκολίες για να φτάσεις μετά σε ένα σημείο που μπορείς να διαχειριστείς και πιο πολλά άτομα, μεγαλύτερη εταιρεία, μεγαλύτερα έσοδα και να μην κλατάρεις ουσιαστικά. Παναγιώτης: Κωνσταντίνε, Ρομπέρτο, φανταστική συζήτηση, σάς ευχαριστούμε πάρα πολύ, καλή συνέχεια και είμαστε δίπλα σας! Ευχαριστούμε που ήσασταν μαζί μας σε ένα ακόμα επεισόδιο των Outliers. Το Outliers podcast είναι μια πρωτοβουλία της Endeavor Greece. Μπορείτε να μας βρείτε και να γραφτείτε στα κανάλια μας σε YouTube, Spotify και Apple Podcast. Ανακαλύψτε περισσότερες ιστορίες στο www.outliers.gr