Episode 6
Season 4
Better Origin: Fixing the broken food chain
Fotis Fotiadis
Founder & CEO, Better Origin
"Humans are called upon to solve a problem of their own making, while nature's natural processes are already solving it. If nature is already doing so, why shouldn't we try to mimic this process to solve the problem?"
About the speaker
Fotis Fotiadis is the co-founder and CEO of Better Origin. Better Origin is a Cambridge-based startup tackling food waste through insect biomass conversion, pioneering the transformation of organic waste into animal feed and human food. He holds an MPhil in Sustainable Engineering from the University of Cambridge and an MEng in Mechanical Engineering from the University of Sussex. Fotis shares with us his business journey in the context of competition at the university, the different phases they went through as a founding team, starting as 4 people and staying at 2, what exactly their model is and what are their next plans.
Show notes
What makes an entrepreneur outlier?
If I had to say one word, I would say conviction. That is, to really believe in what you are doing, whether this is the solution you have seen, or this is the way, or the path you have chosen to develop your technology and to have the perseverance to go through the obstacles until it is realized. I think, in the end, it boils down to that.
A book he is reading this period:
Steve Jobs, η επίσημη βιογραφία - Walter Isaacson
A TV series he is watching:
"The office" - Greg Daniels, Ricky Gervais, Stephen Merchant
A person he admires:
A person he admires:
More information about the video featured in the interview here.
Transcript
Παναγιώτης Καραμπίνης
Γεια σου, Φώτη.
Φώτης Φωτιάδης
Γεια σου, Παναγιώτη.
Παναγιώτης
Σε ευχαριστούμε που είσαι μαζί μας.
Φώτης
Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση.
Παναγιώτης
Λοιπόν, έχουμε ένα πολύ ενδιαφέρον case. Τεχνητή νοημοσύνη, μύγες και σκουλήκια. Είναι ενδιαφέρον και πολύ exciting να ακούσουμε τι... Πώς ακριβώς συνδυάζονται όλα αυτά. Μπορείς να μας πεις με δυο τρείς προτάσεις τι κάνει η Better Origin;
Φώτης
Ναι, βεβαίως. Η Better Origin ουσιαστικά επικεντρώνεται στο να λύσει ένα απ’ τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα τη σήμερον ημέρα, που είναι πώς μπορούμε να ταΐσουμε τον αυξανόμενο πληθυσμό με έναν βιώσιμο και ασφαλή τρόπο. Και ο τρόπος που το κάνουμε αυτό είναι μετατρέποντας απορρίμματα σε τροφή και ζωοτροφή μέσω εντόμων. Γιατί αυτό βοηθάει στο βασικό πρόβλημα; Διότι άμα καταφέρουμε να μετατρέψουμε τα απορρίμματα, τα οποία είναι μια ανανεώσιμη πηγή πρώτης ύλης, σε τροφή και κάνουμε localize την τροφική αλυσίδα, οπότε μειώνουμε τους ρύπους, την κάνουμε πιο ασφαλή κτλ. Και το γεγονός ότι χρησιμοποιούμε μια ανανεώσιμη πηγή πρώτης ύλης σημαίνει ότι είναι ακόμα πιο βιώσιμη, οπότε έχουμε λύσει το θέμα της ασφάλειας και της βιωσιμότητας.
Παναγιώτης
Και ακόμα πιο υπεύθυνο για τον πλανήτη. Πάμε να δούμε πιο πριν. Να καταλάβουμε λίγο εσύ από πού έρχεσαι. Πού γεννήθηκες; Πού μεγάλωσες; Πες μας λίγο για τα παιδικά σου χρόνια.
Φώτης
Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη και ήρθα στην Αθήνα, μετακομίσαμε στην Αθήνα, όταν ήμουν 14, οπότε Α’ Λυκείου.
Παναγιώτης
Ωραία.
Φώτης
Και μετά έκανα I.B. και πήγα στην Αγγλία για σπουδές.
Παναγιώτης
Άρα, φεύγεις για Αγγλία για να κάνεις το πτυχίο σου...
Φώτης
Το πρώτο μου πτυχίο.
Παναγιώτης
Σε τι ηλικία; 17-18...
Φώτης
17 χρονών. Ήθελα πολύ να φύγω απ’ το σπίτι και απ’ την Ελλάδα, γενικότερα.
Παναγιώτης
Πότε είναι αυτό περίπου; Χρονολογία;
Φώτης
Αυτό είναι το 2007.
Παναγιώτης
2007. Πολύ ωραία.
Φώτης
2004 εδώ στην Αθήνα, με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, 2007 πήγα στην Αγγλία.
Παναγιώτης
Φεύγεις σε spot on σημείο.
Φώτης
Ναι, ναι.
Παναγιώτης
Λίγο πριν, λίγο πριν κλείσουν οι πόρτες.
Φώτης
Δεν είχα ιδέα τι ερχότανε, αλλά ναι. Και πήγα να σπουδάσω, έκανα μηχανολόγος μηχανικός, το πρώτο μου πτυχίο.
Παναγιώτης
Πού;
Φώτης
Τέσσερα χρόνια στο Sussex.
Παναγιώτης
Sussex.
Φώτης
Και μετά πήγα... Μετά από πολλά applications σε εταιρείες που δεν με δέχτηκαν, κατέληξα να πάω στο Oil & Gas. Οπότε, ασχολήθηκα με αυτό για περίπου τρία χρόνια. Μετά πήγα να κάνω ένα Master στο Cambridge σε βιώσιμη μηχανική, sustainable engineering, και μετά ξεκίνησα την Better Origin.
Παναγιώτης
Super. Πολύ ενδιαφέρουσα πορεία. Πού ξεκινάει να σου δημιουργείται η ιδέα της Better Origin και πώς βρίσκεις τους co-founders σου; Ποια είναι αυτή η διαδικασία των πρώτων σκέψεων;
Φώτης
Ναι. Γυρνώντας πίσω, τώρα τα συνειδητοποιώ αυτά, νομίζω από αρκετά μικρός σε ηλικία με ενδιέφερε αρκετά, βασικά με εξίταρε αρκετά, η ιδέα τού να κατασκευάσεις ή να κάνεις κάτι create. Βλέποντας γύρω μου όλες τις τεχνολογίες που έχουμε δει, από μικρά πράγματα μέχρι μεγάλα, και γενικότερα όλο το... πάντα με εξίταρε το process τού πώς γίνεται να κατασκευάσεις ακόμα και την τηλεόραση, ας πούμε, ή το ραδιόφωνο, πώς γίνεται να φτάσαμε εκεί. Και όταν συνειδητοποιείς ότι όλα αυτά τα έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος, είναι ακόμα πιο ενδιαφέρον. Οπότε, έχω αυτό λίγο στο πίσω μέρος του μυαλού μου και μετά όταν πήγα… όταν έκανα την πρώτη μου δουλειά σε μια εταιρεία, ήτανε consulting Oil & Gas, αυτό που είχα την ευκαιρία να πάω και να δω από πρώτο χέρι, πολύ μεγάλα oil rigs, και όταν συνειδητοποίησα τι έχει καταφέρει ο άνθρωπος σε περίπου... σε λιγότερο από 100 χρόνια, ήτανε πραγματικά...
Παναγιώτης
Εντυπωσιακό.
Φώτης
Είναι, δηλαδή, το γεγονός ότι μπορούμε να κάνουμε drill σε 1.400 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας για να βγάλουμε το πετρέλαιο... είναι γενικά... Και όταν δεις το size και το πόσο μεγάλο είναι, ήταν κάτι πολύ ενδιαφέρον.
Παναγιώτης
Σε ποια locations ήσουν; Είσαι Αγγλία τώρα.
Φώτης
Είμαι στο Λονδίνο, αλλά πιο συγκεκριμένα είχαμε πάει... Είναι south of South Africa το συγκεκριμένο σημείο και είναι... Θεωρείται ότι έχει από τις πιο δύσκολες καιρικές συνθήκες, διότι ενώνονται δυο ωκεανοί και η μορφολογία του εδάφους, ουσιαστικά, δημιουργεί τα μεγαλύτερα, τα υψηλότερα κύματα και το πιο δυνατό ρεύμα, ας πούμε. Οπότε, είναι πάρα πολύ δύσκολο να καταφέρεις να κάνεις το drilling process. Έχεις ένα window of opportunity ενός μήνα. Οπότε, πήγαμε να κάνουμε modify ένα πολύ μεγάλο vessel για να μπορεί να κάνει drill εκεί πέρα. Τέλος πάντων, όλο αυτό το experience με έκανε να συνειδητοποιήσω πόσα έχει καταφέρει ο άνθρωπος και πάλι σε θέμα τεχνολογίας, αλλά παράλληλα το γεγονός ότι δούλευα σε κάτι το οποίο ουσιαστικά, θέλοντας και μη, καταστρέφει τον κόσμο σε ένα βαθμό. Και επίσης δεν ένιωθα ότι είναι το μέλλον, δεν ένιωθα δηλαδή ότι μπορώ κάπως εγώ να επηρεάσω αυτό το industry με κανέναν τρόπο και αυτό με ώθησε ουσιαστικά να... Με ενδιέφερε πάρα πολύ η ιδέα του renewable, ανανεώσιμου. Ενέργεια, πρώτης ύλης. Γενικά το concept ότι μπορούμε κάτι να το χρησιμοποιούμε και να αναπαράγεται από μόνο του μου ακούγεται...
Παναγιώτης
Ακριβώς αντίθετο από το πετρέλαιο.
Φώτης
Ναι. Και τα πιο πολλά πράγματα, δυστυχώς, που κάνουμε στην παρούσα φάση. Ναι, η φάση είναι ίδια σαν concept, οπότε αποφάσισα να πάω να σπουδάσω sustainable engineering στο Cambridge, ουσιαστικά ελπίζοντας ότι κάπως θα έρθω σε επαφή με κάτι αντίστοιχο. Και ήταν μέσα απ’ το πανεπιστήμιο. Έχει διάφορους διαγωνισμούς που διοργανώνονται, και ένας απ’ αυτούς ήτανε... Είχε να κάνει με sustainability challenges και πήρα μέρος σε αυτόν. Εκεί γνώρισα τους co-founders μου, μας βάλανε σε μια ομάδα, δεν ξέραμε ο ένας τον άλλον, και έτσι ξεκίνησε, ας πούμε, η ιδέα.
Παναγιώτης
Εκεί κάπου καταλαβαίνεις, και καταλαβαίνουμε και όλοι οι υπόλοιποι, πόσο σημαντικό είναι τα πανεπιστήμια να έχουνε διαγωνισμούς. Δηλαδή, πόσα από τα stories που έχουμε κάνει στο podcast… Έχουμε κάνει περίπου 30-35 επεισόδια… Πόσα από αυτά έχουνε γεννηθεί από διαγωνισμούς σε ξένα πανεπιστήμια και ο τρόπος που φέρνουνε μαζί τους συμφοιτητές, δημιουργούνε καινούριες ιδέες, αλλά κυρίως δημιουργούνε κυρίως ομάδες, φέρνουν ανθρώπους κοντά και καταλαβαίνεις αν μπορείς να δουλέψεις με έναν άνθρωπο, αν έχετε το ίδιο όραμα, αν έχετε την ίδια κατεύθυνση, είναι πολύ σημαντικό.
Φώτης
Ναι, είναι πολύ σημαντικό, και καταλήγεις να συναναστρέφεσαι με ανθρώπους που μάλλον έχουν παρόμοια ερεθίσματα, και αυτό βοηθάει πολύ στη συζήτηση, στη σκέψη, στη δημιουργία μιας ιδέας.
Παναγιώτης
Και το δημιουργείς εκεί, on the spot, in there, πέρα από το ότι βρίσκεις co-founders, βρίσκεις ανθρώπους, δημιουργείς εκεί on the spot τη νέα ιδέα. Αυτή, στην προκειμένη περίπτωση και σε πολλές άλλες που έχουμε, δει είναι world class, πάει πολύ καλά και κάνετε μια φοβερή δουλειά, είναι πολύ εντυπωσιακό αυτό. Πόσο ωραία θα ήταν να το κάνουμε και στα ελληνικά πανεπιστήμια.
Φώτης
Φαντάζομαι συμβαίνει και σε έναν βαθμό στα ελληνικά πανεπιστήμια, και η αλήθεια είναι ότι πιστεύω τα τελευταία δέκα χρόνια, μη σου πω τα τελευταία πέντε χρόνια, το όλο οικοσύστημα στην Ελλάδα έχει αναπτυχθεί πάρα πολύ..
Παναγιώτης
Φυσικά.
Φώτης
Και ο Έλληνας το έχει και λίγο μέσα του πιστεύω το entrepreneurial...
Παναγιώτης
Φυσικά.
Φώτης
Oπότε, νομίζω ότι...
Παναγιώτης
Θα το ακουμπήσουμε και μετά λίγο το ελληνικό οικοσύστημα. Θα ήθελα πολύ να ακούσω την άποψη σου για το πώς βλέπεις το οικοσύστημα να προχωρά. Άρα, γνωρίζεις λοιπόν τους co-founders σου σε έναν διαγωνισμό του πανεπιστημίου και εκεί αναπτύσσετε και την πρώτη ιδέα της Better Origin;
Φώτης
Ναι, ουσιαστικά ο διαγωνισμός είχε να κάνει με το ποια είναι τα μεγαλύτερα sustainability challenges τα οποία θα αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα, και ένα απ’ τα κομμάτια ήταν η παραγωγή τροφής...
Παναγιώτης
Σωστά.
Φώτης
Και τα απορρίμματα. Τα ’χανε βάλει σε ένα bucket.
Παναγιώτης
Ένα bucket.
Φώτης
Οπότε, περάσαμε κάποιες βδομάδες κάνοντας ένα brainstorm, ας πούμε. Προσπαθούσαμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει και τότε είναι που ουσιαστικά το, αν θέλεις, eureka moment ήτανε όταν συνειδητοποιήσαμε ότι τα απορρίμματα και η έννοια των απορριμμάτων είναι τελείως δημιουργημένη απ’ τον άνθρωπο. Στη φύση δεν υπάρχουν τα απορρίμματα, δεν υπάρχει η έννοια του απορρίμματος.
Παναγιώτης
Σωστά.
Φώτης
Η φύση όταν κάτι...
Παναγιώτης
Αποσυντίθεται...
Φώτης
Αυτό που λέμε εμείς, αυτό που ονομάζουμε εμείς απόρριμμα στη φύση είναι ουσιαστικά τροφή για το επόμενο...
Παναγιώτης
Φυσικά.
Φώτης
…κομμάτι της τροφικής αλυσίδας. Δηλαδή, αν πάρουμε ένα μήλο το οποίο σαπίζει... Το οποίο ο άνθρωπος θα το πετάξει στα σκουπίδια...Αυτό το μήλο είναι τροφή για τα επόμενο κομμάτι της τροφικής αλυσίδας, συνήθως για έντομα ή βακτήρια. Οπότε, συνειδητοποιήσαμε ότι ο άνθρωπος καλείται να λύσει ένα πρόβλημα που έχει δημιουργήσει μόνος του ενώ η φύση το έχει λύσει ήδη. Και αυτό δημιούργησε τις πρώτες δομές της ιδέας, ας πούμε. Και μέσα από κάποια brainstorming sessions, σκεφτήκαμε ότι άμα το κάνει ήδη η φύση, γιατί να μην το κάνουμε και εμείς και να λύσουμε αυτό το πρόβλημα;
Παναγιώτης
Είναι και πολύ ωραία ιδέα και πολύ ωραίο το execution μέχρι σήμερα, και ανυπομονώ να το πούμε και στους ακροατές μας, γιατί είναι πραγματικά κάτι πολύ όμορφο. Το ξεκινάτε μέσα στο πανεπιστήμιο, κάνετε έναρξη εταιρείας; Περίγραψέ μας λίγο, γιατί και αυτό ίσως έχει σημασία, πώς είναι όταν κάποιοι συμφοιτητές έρχονται με μια ιδέα, η οποία OK, αποφασίζουν να την τρέξουν. Ποια είναι εκείνα τα βήματα; Πόσοι co-founders είστε; Πώς μαζεύτηκε η ομάδα; Τι opportunities είδατε στη δική σας συνεργασία;
Φώτης
Ναι, δεν είχαμε ιδέα, γενικά. Δεν είχαμε ιδέα για τίποτα τότε, ούτε ιδέα για το πώς στήνεις μια εταιρεία, ούτε ποια είναι τα ρίσκα αυτού του process, ας πούμε, ούτε προφανώς καμία ιδέα στο πώς να εκπαιδεύσουμε έντονα, το οποίο αυτό κάνουμε εν τέλει.
Παναγιώτης
Είστε πόσων χρονών εκεί; Για να βάλουμε και το...
Φώτης
Εγώ είμαι 25. Είμαστε τέσσερις co-founders...
Παναγιώτης
Τέσσερις co-founders.
Φώτης
Είμαστε τέσσερις. Εγώ είμαι 25. Δυο είναι και συμφοιτητές. Είναι 23. Και ένας είναι 27.
Παναγιώτης
Ωραία, όλοι νέα παιδιά.
Φώτης
Ναι, ναι. Και μέσω της ιδέας μπαίνω στο accelerated πανεπιστήμιο, ας πούμε, όπου ξεκινάμε να κάνουμε την έναρξη της εταιρείας και να δούμε τι πρέπει να γίνει με αυτό το κομμάτι. Γιατί παρέλειψα να πω ότι κερδίσαμε τον διαγωνισμό εκείνο το καλοκαίρι, οπότε μας έδωσε μια ώθηση, ας πούμε, ότι μπορούμε να...
Παναγιώτης
Είχε κάποιο brand; Είχε κάτι ή ήταν απλά...
Φώτης
Όχι, δεν είχε brand.
Παναγιώτης
Recognition;
Φώτης
Ναι, recognition πιο πολύ, αλλά κερδίσαμε τον διαγωνισμό και ουσιαστικά το πρώτο brand που κερδίσαμε ποτέ ήτανε... Πήραμε μέρος σε έναν διαγωνισμό της Shell και κερδίσαμε πέντε χιλιάρικα. Και ήταν... Τότε ήταν πάρα πολλά λεφτά. Και αυτό μας έδωσε μια ώθηση ώστε να ξεκινήσουμε να το κάνουμε, να προσπαθήσουμε, ας πούμε, αυτό το πράγμα. Και η πρώτη ερώτηση ήταν τι θέση θα έχει ο καθένας στην εταιρεία. Οπότε, πήγαμε τελείως βάσει background και σπουδών και καθόλου βάσει χαρακτήρα. Μεγάλο λάθος, εκ των υστέρων. Οπότε, εγώ, όντας μηχανικός, ανέλαβα ως CTO, ας πούμε. Και μετά υπήρχε ένας operations, ένας biology και ο CEO ήταν ένας που έχει κάνει MBA. Οπότε, ξεκινήσαμε την εταιρεία έτσι. Και ειδικά τα πρώτα δυο χρόνια, ας πούμε, ήταν τελείως years in the wilderness, ας πούμε. Θυμάμαι την πρώτη φορά που πήγαμε να βρούμε απορρίμματα, πήγαμε όλοι σε ένα super market, στο Sainsburry’s, και τους λέμε “Θα θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε τα απορρίμματα σας”. Και προφανώς μας κοίταξε λίγο περίεργα ο άνθρωπος. Μας λέει “Τι εννοείτε;” Και ουσιαστικά για δυο χρόνια εγώ οδηγούσα ένα βαν και πήγαινα και 7 το πρωί κάθε μέρα έπαιρνα τα απορρίμματα από ένα super market και τα πήγαινα σε ένα warehouse που είχαμε για να βρούμε πώς... Τι θα τα κάνουμε, ας πούμε.
Παναγιώτης
Τι ψάχνατε; Έπαιρνες την οργανική ύλη λοιπόν, τα απορρίμματα οργανικής ύλης που είχανε τα super market, φρούτα, λαχανικά...
Φώτης
Ναι, ήταν αυτό, μόνο φρούτα και λαχανικά. Απαγορεύεται η ζωική πρωτεΐνη.
Παναγιώτης
Φυσικά, φυσικά. Και τα πήγαινες σε μια αποθήκη, να κάνετε τι με αυτά; Τι ήταν τα πρώτα process, τα πρώτα test;
Φώτης
Στην αρχή, απλά αγοράσαμε μερικά έντομα, σκουληκάκια από το ίντερνετ, τα βάλαμε σε ένα πλαστικό καφάσι, τα πετάξαμε τα απορρίμματα μέσα και πήγαμε να δούμε αν λειτουργεί αυτό. Προφανώς, δεν λειτούργησε. Για πολλούς λόγους δεν λειτούργησε. Και μετά έχω και κάτι φωτογραφίες. Το δεύτερο πιο αστείο κομμάτι είναι ότι εγώ μόλις μετακόμισα σε νέο σπίτι στο Cambridge με άλλα τρία άτομα, τα οποία δεν είχανε μετακομίσει ακόμα, και το σπίτι είχε έναν κήπο και μια αποθηκούλα. Και στην αποθήκη έβαλα δυο ράφια, έβαλα τέσσερα καφάσια με τα έντομα και ένα παλιό heater, ας πούμε, μια λάμπα και μετά ήρθανε οι...
Παναγιώτης
Συγκάτοικοι.
Φώτης
Ναι, οι συγκάτοικοι. Και δεν τους άρεσε.
Παναγιώτης
Είπανε “Μπλέξαμε”.
Φώτης
Ναι, δεν τους άρεσε πολύ η ιδέα ότι είχα μετατρέψει την αποθήκη σε αυτό. Και μετά σιγά σιγά, ουσιαστικά, πήραμε μέρος σε έναν άλλο διαγωνισμό. Πάλι κυβερνητικά κονδύλια από την Αγγλία. Για να χρηματοδοτήσουμε την έρευνα ουσιαστικά. Δηλαδή, για δυο χρόνια ουσιαστικά κάναμε έρευνα για να καταλάβουμε τι συμβαίνει. Πώς εκτρέφεις έντομα; Με τι συνθήκες;
Παναγιώτης
Αυτό...
Φώτης
Ποια τεχνολογία.
Παναγιώτης
Τι προσπαθούσατε να καταλάβετε μέσα από την έρευνα και τι ψάχνατε να βρείτε;
Φώτης
Στην αρχή ψάχναμε να δούμε πώς... Ποιο είναι το process το οποίο θα δημιουργήσει καλές συνθήκες για εκτροφή εντόμων, ας πούμε. Οπότε, από environmental conditions μέχρι σε τι μέγεθος, τι θερμοκρασία, τι υγρασία, τι τροφή, ποια είναι η σύσταση της ιδανικής δίαιτας, ας το πω, για τα έντομα. Οπότε, αυτά προσπαθούσαμε να καταλάβουμε στη αρχή.
Παναγιώτης
Super. Γιατί, απ’ ό,τι καταλαβαίνω, έχετε αποφασίσει να πάτε με το μοντέλο που λέει ότι παίρνω οργανική ύλη, food waste οργανικό, και το δίνω σε σκουλήκια, το δίνω σε προνύμφες, τις ταΐζω, γιατί αυτές οι προνύμφες μπορούν να γίνουν οι ίδιες τροφή ή διάφορα άλλα byproducts. Αυτό είναι το... Αυτό προσπαθούσατε να καταλάβετε.
Φώτης
Ναι, ουσιαστικά αυτό προσπαθήσαμε να κάνουμε. Θεωρήσαμε ότι εφόσον αυτό το μοντέλο, τα απορρίμματα να μετατραπούν σε τροφή μέσω εντόμων, συμβαίνει στη φύση, αυτό που έπρεπε να κάνουμε εμείς είναι μέσω τεχνολογίας να το εκσυγχρονίσουμε και να το επανεισάγουμε στη μοντέρνα την τροφική αλυσίδα, ας πούμε.
Παναγιώτης
Super.
Φώτης
Οπότε, δηλαδή τα έντομα κάνουνε bridge the gap μεταξύ απορρίμματος και τροφής.
Παναγιώτης
Ακριβώς, ακριβώς.
Φώτης
Οπότε, λέμε αυτό που πρέπει να κάνουμε εμείς είναι να βρούμε ποια τεχνολογία θα μπορέσει να το εκσυγχρονίσει αυτό.
Παναγιώτης
Και να το κάνει πιο efficient, πιο optimized.
Φώτης
Ακριβώς. Και να μπορέσει να το εισάγουμε στη μοντέρνα την τροφική αλυσίδα, όπως υπάρχει στην παρούσα φάση.
Παναγιώτης
Πολύ ενδιαφέρον.
Φώτης
Οπότε, προσπαθήσαμε να δούμε ποια τεχνολογία θα χρειαστεί για να γίνει αυτό το μοντέλο efficient.
Παναγιώτης
Επειδή όλα αυτά που κάνετε, it paints a vivid picture, right; Και νομίζω ότι το να τα βλέπει κανείς, να βλέπει τη φάρμα, να βλέπει τα processes, να βλέπει τις προνύμφες, καταλαβαίνει πολύ πιο καλά τι προσπαθείτε να κάνετε και πόσο cool είναι αυτό που κάνετε. Έχετε μήπως by any chance φτιάξει κάτι το οποίο θα μας βοηθήσει να κάνουμε περισσότερο connect με το story;
Φώτης
Funny you ask. Έχουμε φτιάξει μόλις τώρα ένα animation το οποίο κάνει ακριβώς αυτό το πράγμα. Περιγράφει με πάρα πολύ απλό τρόπο τι κάνουμε ουσιαστικά. Επικεντρώνοντας κυρίως στο poultry model που συζητήσαμε, αλλά πιάνοντας τη γενικότερη εικόνα.
ANIMATION VIDEO:
Παναγιώτης
Τα δυο χρόνια, λοιπόν, που κάνετε research και trial runs, είστε οι τέσσερις; Είστε part time, είστε full time; Έχετε αρχίσει να προσλαμβάνετε κόσμο; Λίγο αυτό, γιατί έχει ενδιαφέρον, γιατί και τα πρώτα βήμα είναι εκεί που είναι τα μεγάλα ερωτηματικά για έναν aspiring entrepreneur ή έναν φοιτητή.
Φώτης
Έχω πολύ καιρό να σκεφτώ αυτά. Στα πρώτα χρόνια, κερδίσαμε ένα δεύτερο round για περίπου 60 χιλιάρικα και πήραμε ένα warehouse, μια γωνία ενός warehouse σε μια φιλική τιμή, ας πούμε, από μια εταιρεία και ξεκινήσαμε να δούμε τι... Οπότε, στην αρχή, ήταν οι τέσσερίς μας. Ο καθένας είχε τον δικό του τομέα, ας πούμε, να ασχοληθεί και απλά φτιάξαμε διάφορα ράφια, βάλαμε καφάσια με έντομα και βάλαμε τροφή να δούμε τι θα συμβεί. Οπότε, στην αρχή, κάθε πρωί φτάναμε στο warehouse και είχαμε παντού έντομα και μύγες. Είχανε ξεφύγει, ας πούμε. Και ουσιαστικά, σιγά σιγά αρχίσαμε να απομονώνουμε ποια είναι τα πιο σημαντικά variables για να μπορέσει να αναπτυχθεί ο οργανισμός successfully. Οπότε, θερμοκρασία, υγρασία, όλο το environmental conditions, ας πούμε, και τα διάφορα άλλα κομμάτια πριν τον αυτοματισμό, πριν οτιδήποτε. Αυτό που κάναμε δυο χρόνια είναι να καταλάβουμε αυτό. Επίσης, επειδή ό,τι κάνουμε ουσιαστικά κάθεται στο intersection, ή στο σταυροδρόμι, μεταξύ μηχανικής, engineering και biology. Δηλαδή, ο οργανισμός είναι βιολογία και το engineering είναι αυτό που χρειάζεται για να μπορέσει να μεγαλώσει ο οργανισμός. Οπότε, έπρεπε να καταλάβουμε τη βιολογία πρώτα, πριν συνειδητοποιήσουμε τι είδος μηχανικό σύστημα χρειαζόμαστε για να το εξελίξουμε.
Παναγιώτης
Πότε γίνεται... Υπάρχουν οι πρώτες αλλαγές στην ομάδα, στο traction, αρχίζει και γίνεται αυτό λίγο περισσότερο εταιρεία. Νομίζω κάποια στιγμή κάποιοι απ’ τους co-founders αποχωρούν. Μίλησέ μας λίγο για αυτές τις αλλαγές.
Φώτης
Ουσιαστικά, μας πήρε λίγο καιρό, και εμένα σίγουρα, να συνειδητοποιήσω αν αυτό είναι κάτι το οποίο θα ασχοληθώ ή όχι. Δηλαδή, ήτανε μια αρκετά, τότε τουλάχιστον, wild ιδέα. Να εκτρέψουμε έντονα τώρα, δεν είχα καμία σχέση με τον τομέα του farming γενικότερα.
Παναγιώτης
Να πούμε λίγο ότι είμαστε γύρω στο 2015-2016...
Φώτης
Είμαστε ‘16 τώρα.
Παναγιώτης
’16. Ακούγεται πολύ τρελό το 2016.
Φώτης
Το λέγαμε σε κόσμο και μας λέγανε “Είστε σοβαροί;” Και προφανώς, τότε ειδικά, έλεγες sustainability, και δεν σου έδινε κανείς χρήματα. Δεν είναι όπως τώρα, που έχουν αλλάξει τα πράγματα, ευτυχώς. Τότε δεν μπορούσες να σηκώσεις χρήματα για sustainability. Οπότε, πήρε λίγο καιρό να συνειδητοποιήσουμε “If this is for real ή όχι”, ας πούμε. Και όταν το συνειδητοποιήσαμε αυτό, μετά αρχίζεις να συνειδητοποιείς ότι αλλάζουν και λίγο τα stakes, γιατί αρχίζεις να αφιερώνεις ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής σου, όχι ένα κομμάτι, όλη τη ζωή σου, κάθε μέρα όλη μέρα κάνεις αυτό το πράγμα, σαββατοκύριακα, όλο αυτό το πράγμα. Οπότε, εκεί σιγά σιγά αρχίζουν τα expectations και από τους συνέταιρούς σου, αλλάζουνε. Δηλαδή ο καθένας... Άμα είσαι CEO, πρέπει να φέρνεις χρήματα στην εταιρεία.
Παναγιώτης
Φυσικά.
Φώτης
Άμα είσαι Operations, πρέπει να βρεις έναν τρόπο να είναι οργανωμένα τα πράγματα. Και επειδή είχαμε μπει σε θέσεις στην εταιρεία, βάσει του background, βάσει μάλλον των ακαδημαϊκών σπουδών και όχι του χαρακτήρα, οπού για μένα οι ακαδημαϊκές σπουδές είναι ένα σημαντικό συστατικό, αλλά δεν είναι σίγουρα το κύριο συστατικό…για να τρέξεις μια επιχείρηση.
Παναγιώτης
Είναι σίγουρα ο χαρακτήρας ένα major factor, σίγουρα.
Παναγιώτης
Too many cooks in the kitchen.
Φώτης
Έτσι είναι. Πρέπει ένας… Πρέπει, στην τελική, ένας να παίρνει τις αποφάσεις. Γιατί αλλιώς δεν υπάρχει accountability. Άμα δηλαδή πρέπει να αποφασίσουμε κάτι από κοινού και δεν πάει καλά, ποιος φταίει; Φταίει εννοώ, quote unquote. Αλλά ποιος θα πάρει την ευθύνη; Κανένας, οπότε...
Παναγιώτης
Άρα τι αλλαγές έγιναν εκεί και πώς πάει η ομάδα;
Φώτης
Ουσιαστικά, στην αρχή και με έναν τρόπο ψιλο-από κοινού, ψιλο-όχι, φεύγει ο πρώτος co-founder που ήτανε Operations, διότι η πραγματικότητα είναι ότι ήταν ο πιο ανοργάνωτος άνθρωπος που έχω γνωρίσει ποτέ στη ζωή μου. Οπότε, είναι λίγο δύσκολο να τρέξεις operations άμα δεν είσαι οργανωμένος. Και μετά καταλήγουμε ουσιαστικά στον πρώτο γύρο χρηματοδότησης, πρώτο μεγάλο γύρο χρηματοδότησης, να σηκώνω εγώ τα πιο πολλά χρήματα. Όπου μετά και ο CEO ουσιαστικά, αποφασίσαμε από κοινού αυτήν τη φορά, ότι καλύτερα να αναλάβει λίγο πιο operational κομμάτια και να προσπαθήσω εγώ να αναλάβω το θέμα του fund raising και του strategy. Και μετά καταλήγει και ο πρώην CEO να φύγει, οπότε μείναμε δυο άτομα απ’ τα τέσσερα.
Παναγιώτης
Δυο founders.
Φώτης
Ακούγεται εύκολα, ήταν αρκετά δραματική όλη...
Παναγιώτης
Και απ’ ό,τι καταλαβαίνω, δεν το ήξερα αυτό, έγινε μέσα… in between fund raising.
Φέτος
Σωστά.
Παναγιώτης
Δηλαδή, έχετε σηκώσει γύρο και το founding team εξακολουθεί και αλλάζει.
Φώτης
Ακριβώς. Και αυτό ήταν αρκετά δύσκολο, δηλαδή...
Παναγιώτης
Αρκετά δύσκολο.
Φώτης
Είχαμε σηκώσει τον πρώτο γύρο χρηματοδότησης...
Παναγιώτης
Πόσα ήταν;
Φώτης
Ήταν 600.000.
Παναγιώτης
600.000. Οι investors στα κάγκελα, φαντάζομαι.
Φώτης
Ναι. Και παίρνει ο investor που κάνει το lead round και προφανώς μου λέει “Είστε σοβαροί; Πόσων χρονών είστε; Τι κάνετε; Είναι δυνατόν να βάλουμε τα χρήματα και μετά από έναν μήνα να φύγει ο CEO;” Αλλά το λύσαμε και εν τέλει μείναμε εγώ και ο Miha, που είναι ο τωρινός co-founder μου, που έχουμε μια τρομερή σχέση. Και το γεγονός ότι περάσαμε όλα αυτά τα... Ένα αρκετά δύσκολο process με τους προηγούμενους δυο founders, μόνο σε καλό βγήκε εν τέλει. Γιατί ξέρουμε και οι δυο πολύ καλά τι θέλει ο καθένας στην ομάδα, έχουμε πολύ καλό balance και είμαστε αρκετά διαφορετικοί άνθρωποι, αλλά συνεργαζόμαστε πολύ καλά μεταξύ μας.
Παναγιώτης
Και πώς είναι οι ρόλοι σας χωρισμένοι;
Φώτης
Ο Miha κάνει το scientific κομμάτι και εγώ το commercial. Και εγώ, επειδή έχω το engineering background, είμαι αρκετά involved και με το product. Και ο Miha, επειδή έχει το biology background, κάνει από genetics μέχρι applied biology, ας πούμε.
Παναγιώτης
Και είστε και οι δυο co-CEOs; Έχετε κάπως...
Φώτης
Όχι, όχι. Εγώ είμαι CEO και ο Miha είναι CSO. Προφανώς μετά από όλα αυτά, δεν έχω φέρει κανέναν άλλον σε C-level, γιατί εκτός του ότι είναι λίγο αστεία όλα αυτά τα είσαι CEO, CTO, σε μια εταιρεία η οποία είναι ενός χρόνου, ας πούμε.
Παναγιώτης
Πόσα άτομα είστε σήμερα;
Φώτης
Είμαστε κοντά στα 50 άτομα.
Παναγιώτης
50 άτομα, και έχει αρχίσει να μεγαλώνει…
Φώτης
Ναι, ναι, ναι.
Παναγιώτης
…πραγματικά πολύ η εταιρεία, και έχετε σηκώσει και άλλους γύρους έκτοτε. Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να ακούσουμε κάτι περισσότερο για το track record, αλλά νομίζω είναι η στιγμή να καταλάβουμε λίγο περισσότερο ποιο είναι το solution που έχει όλη αυτή η έρευνα των δυο χρόνων με απορρίμματα, με το βανάκι από το super market και πολλά έντομα και μύγες να ξεφεύγουνε στην αποθήκη. Τι έχει καταλήξει να είναι το τελικό προϊόν. Και θα ’θελα να πούμε λίγο και το πώς λειτουργεί το business model. Έχει πάρα πολλά σημεία, ακουμπά πάρα πολλούς stakeholders. Θα ήθελα σιγά σιγά μαζί να μας βοηθήσεις να το καταλάβουμε όλο αυτό. Μίλησε μας λίγο για τη mini φάρμα που έχετε φτιάξει αυτήν τη στιγμή και ποιο είναι το solution αυτήν τη στιγμή.
Φώτης
OK. Νομίζω, επειδή είναι αρκετά complex το μοντέλο...
Παναγιώτης
Σωστά.
Φώτης
…θα ξεκινήσουμε από ένα high level και μετά μπορεί να μπούμε λίγο...
Παναγιώτης
Σωστά.
Φώτης
Όπως είπα, αυτό που κάναμε ουσιαστικά είναι να βρούμε μια τεχνολογία η οποία θα μετατρέψει τα απορρίμματα των τροφίμων σε εντόμων. Το δύσκολο στην αρχή είναι όταν πας να λύσεις ένα τόσο μεγάλο πρόβλημα. Είναι να καταλάβεις πού να κάνεις focus, και εμείς ήμασταν victims αυτού στην αρχή, γιατί θέλαμε να τα κάνουμε όλα, ας πούμε.
Παναγιώτης
Το focus στο use cases εννοείς;
Φώτης
Ναι, δηλαδή...
Παναγιώτης
Πού θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί.
Φώτης
Ναι, ακριβώς.
Παναγιώτης
Αυτό το παραγόμενο προϊόν που είναι η προνύμφη. Μπορεί να πάει σε 150 διαφορετικά πράγματα. Πού θα κάνεις focus...
Φώτης
Η προνύμφη τι είναι, ουσιαστικά; Γιατί το insect farming είναι μια καλή ιδέα; Γιατί είναι ένας τρόπος παραγωγής πρωτεΐνης η οποία είναι ίδιας ποιότητας, αν μπορούμε να το πούμε, έχει το ίδιο amino acid profile με το κόκκινο κρέας, αλλά είναι 99% πιο βιώσιμο σε θέμα emissions, σε θέμα land use, σε θέμα νερού, σε όλα τα κομμάτια. Οπότε, αυτός είναι ο λόγος που μπορείς να το κάνεις. Οπότε, πρέπει να επικεντρωθούμε... Η πρωτεΐνη μπορεί να έχει use case από τροφή για κοτόπουλα και σολομό, μέχρι κατοικίδια, μέχρι ανθρώπους στο μέλλον. Οπότε, το μεγάλο ερωτηματικό στην αρχή ήταν “Τι θα κάνουμε;” Και έχοντας μιλήσει με αρκετό κόσμο, μπορούσα να καταλάβω λίγο πώς οι πιο πετυχημένες εταιρείες πετύχανε, ας πούμε. Έπρεπε να βρούμε ένα focus area. Πώς είχε η Amazon τα βιβλία στην αρχή, ας πούμε. Όπου μπορούμε να επικεντρωθούμε. Και αυτό κατέληξε να είναι να μετατρέπουμε απορρίμματα σε τροφή για κοτόπουλα. Και αυτό μας άρεσε σαν ιδέα, γιατί ο καταναλωτής, πάλι μιλάμε για το 2017 τώρα, είναι πολύ πιο εξοικειωμένος με την ιδέα ότι ένα κοτόπουλο τρώει ένα έντομο. Και αν σκεφτούμε, ένα κοτόπουλο στη φύση αυτό κάνει όλη μέρα. Οπότε, ένα κομμάτι είναι αυτό που θα επικεντρωθούμε. Το δεύτερο κομμάτι ήταν ποιο θα είναι το μοντέλο που θα ακολουθήσουμε. Οπότε εγώ αρκετά νωρίς συνειδητοποίησα ότι άμα απλά παράγουμε πρωτεΐνη, ουσιαστικά είμαστε ένας commodity producer. Το πρόβλημα με το ratio commodity producer είναι ότι δεν υπάρχει καμιά διατροπή στο προϊόν. Δηλαδή, αν παράγουμε και οι δυο ένα κιλό πρωτεΐνης και έρθει η Cargill, θα αγοράσει το πιο φτηνό.
Παναγιώτης
Θα κοιτάξει την τιμή, ακριβώς.
Φώτης
Οπότε, είναι ένα price race to the bottom και προσπαθούμε να καταλάβουμε τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για να το διαφοροποιήσουμε λίγο πιο πολύ και καταλήξαμε ουσιαστικά να επικεντρωνόμαστε σε partnerships με super market, με food brands, όπου έχουνε απορρίμματα, και με τον δικό μας τρόπο μπορούμε να τους βοηθήσουμε να μετατρέψουν τα απορρίμματα τους σε ένα προϊόν, βιώσιμο προϊόν, και μες στο process μειώνουν τους ρύπους, μειώνουν τα απορρίμματα και βγάζουν και χρήματα. Οπότε, αυτό είναι το concept.
Παναγιώτης
Επειδή το super market έχει κατ’ αρχάς ένα πολύ μεγάλο supply waste, food waste, αλλά ενδεχομένως έχει και το end product, το οποίο το συμφέρει να πει και μια ιστορία sustainability;
Φώτης
Ακριβώς.
Παναγιώτης
Αυτή είναι η σκέψη.
Φώτης
Το super market κάθεται στην κορυφή του supply chain και ελέγχει όλους τους προμηθευτές και προφανώς πουλάει στον καταναλωτή. Οπότε, έχει αρκετά απορρίμματα τα οποία παράγει το ίδιο το super market και ακόμα πιο πολλά απορρίμματα τα οποία είναι...
Παναγιώτης
Οι προμηθευτές του.
Φώτης
Ακριβώς. Και οι προμηθευτές και το ίδιο, έχουνε ανάγκη για πρωτεΐνη.
Παναγιώτης
Σωστά.
Φώτης
Οπότε, είναι ένας καλός συνδετικός κρίκος το μοντέλο.
Παναγιώτης
Και μπορεί να το βάλει και στην ετικέτα του...
Φώτης
Ακριβώς.
Παναγιώτης
Να πει και ένα story, να δημιουργήσει και το added value στο retailing που χρειάζεται.
Φώτης
Ακριβώς. Και είναι και ένα πολύ καλό story να πει ότι μετατρέπουμε τα δικά μας απορρίμματα σε τροφή.
Παναγιώτης
Πολύ ενδιαφέρον το commercial κομμάτι και η στρατηγική που ακολουθείτε μέχρι σήμερα. Νομίζω, άλλο τόσο ενδιαφέρον έχει να καταλάβουμε λίγο πώς καταλήγετε με αυτήν την προνύμφη. Πώς λειτουργεί αυτή η mini φάρμα; Έχει και εκεί πολλά πράγματα που παίρνετε το waste, τι τεχνολογία έχει μπει μέσα σε αυτή τη φάρμα, η φάρμα η ίδια πώς μοιάζει, ποιες είναι οι λειτουργείες της; Εξήγησέ μας λίγο το mini farm πώς λειτουργεί.
Φώτης
Ουσιαστικά είναι ένα mini εργοστάσιο τελείως αυτοματοποιημένο, όπου βάζεις απορρίμματα και προνύμφες, νεογνούς θα έλεγα, στη μια άκρη και παίρνεις το προϊόν απ’ την άλλη. Και το έχουμε κάνει με έναν τρόπο που ο αγρότης ή ο χρήστης δεν χρειάζεται να ξέρει τίποτα όσον αφορά το insect farming. Είναι όλα... Τα χειριζόμαστε όλα από το κινητό μας, ας πούμε, και από υπολογιστές. Έχουμε sensors, οι οποίοι περιγράφουν ακριβώς την κατάσταση και έχουμε μια κάμερα η οποία ελέγχει κάθε καφάσι με έντομα, ας πούμε, καθημερινά και παίρνει πληροφορίες για το πόσο πρέπει να τα θρέψουμε, πότε πρέπει να τα κάνουμε harvest, άμα είναι OK, άμα δεν είναι OK, οποιαδήποτε πληροφορία χρειαζόμαστε για να κάνουμε το farming. Οπότε, ουσιαστικά έχουμε χρησιμοποιήσει hardware το οποίο είναι τελείως off the shelf, ένα δοχείο ανάμειξης, βαλβίδες, αντλίες κτλ. Οπότε, εγώ αυτό το περιγράφω ως το πιο dumb κομμάτι. Το innovation εκεί είναι το πώς τα βάλαμε όλα μαζί, ας πούμε. Και μετά, το software, το οποίο τρέχει όλο αυτό το κομμάτι αυτοματοποιημένα είναι το λίγο πιο δύσκολο κομμάτι στον χειρισμό.
Παναγιώτης
Λοιπόν, αυτό είναι σε ένα container αν έχω καταλάβει καλά.
Φώτης
Σωστά.
Παναγιώτης
Παίρνετε containers, τα κλασικά containers που ξέρουμε, βάζετε μέσα το food waste, βάζετε μέσα τις προνύμφες, βάζετε μέσα κάποια hardware τα οποία απλά κάνουν ανακάτεψη του προϊόντος για να μη θερμαίνεται… Ανεβαίνουν οι θερμοκρασίες φαντάζομαι. Και αυτό καταλήγει μετά από κάποιο διάστημα να παράγει τις προνύμφες, να τις φτάνει σε ένα σημείο τέτοιο. Εξήγησέ μας λίγο πώς είναι όλη αυτή η διαδικασία της παραγωγής.
Φώτης
OK. Το container, που ουσιαστικά αγοράζουμε ένα container το οποίο είναι ήδη χρησιμοποιημένο και το αναμετατρέπουμε μέσα, δημιουργώντας αυτό το mini εργοστάσιο, ας πούμε. Και είναι χωρισμένο σε δυο δωμάτια. Το πρώτο δωμάτιο είναι η επεξεργασία του απορρίμματος, οπότε μπαίνει σε ένα δοχείο ανάμειξης, το αναμειγνύουμε στη σωστή θερμοκρασία κτλ. Και μόλις είναι έτοιμο, ουσιαστικά παράγουμε ένα smoothie, θα έλεγα, και μόλις είναι έτοιμο, με μια αντλία το μεταφέρουμε στο δεύτερο δωμάτιο, όπου έχει περίπου 400 καφάσια stacked 10-high, τα οποία γυρνάνε γύρω από ένα σημείο τροφής όπου τα τρέφουμε.
Παναγιώτης
Και τρέφετε τις προνύμφες.
Φώτης
Ακριβώς.
Παναγιώτης
Πόσο διαρκεί αυτή η διαδικασία; Δηλαδή, πότε παράγει μια προνύμφη έτοιμη για να χρησιμοποιηθεί για το επόμενο use case;
Φώτης
Η προνύμφη, η διάρκεια ζωής της, ας πούμε, είναι περίπου λίγο λιγότερο από δυο εβδομάδες. Και το τρομερό στοιχείο είναι ότι μεγαλώνουν 5.000 φορές απ’ την αρχική της μάζα σε δυο εβδομάδες. Οπότε ουσιαστικά έχει έναν τρομερό μηχανισμό να κάνει accumulate protein.Οπότε, παίρνει περίπου δυο εβδομάδες το process, αλλά το έχουμε κάνει με έναν τρόπο όπου υπάρχει προϊόν καθημερινά, ας πούμε.
Παναγιώτης
OK. Άρα, αυτό είναι κάτι που παράγει πάρα πολύ μεγάλη ποσότητα πρωτεΐνης.
Φώτης
Σωστά.
Παναγιώτης
Μίλησέ μας λίγο για τα impact numbers που έχετε δει μέχρι στιγμής. Πόσες έχετε τοποθετήσει και γιατί είναι... Ποια νούμερα είναι αυτά που πρέπει να κρατήσουμε ως τα νούμερα του αντίκτυπου.
Φώτης
Αυτήν τη στιγμή έχουμε πέντε φάρμες live και κάνουμε rollout άλλες εννιά μέσα στο επόμενο δεκάμηνο. Και μια φάρμα, ένα X1, μπορεί να μειώσει περίπου 250 τόνους of CO2 per year.
Παναγιώτης
Αυτό είναι πραγματικά πολύ μεγάλο νούμερο.
Φώτης
Ναι, και το ενδιαφέρον κομμάτι είναι ότι επειδή εμείς παίρνουμε απορρίμματα τα οποία θα πηγαίνανε στη χωματερή και θα κάνανε release methane... Το μεθάνιο είναι 25 φορές πιο βλαβερό για το περιβάλλον απ’ ότι το CO2.Και το δικό μας process δεν παράγει καθόλου μεθάνιο και καθόλου CO2. Ουσιαστικά τι κάνουμε; Ουσιαστικά αποφεύγουμε τη δημιουργία αυτών των ρύπων και για αυτό το προϊόν που βγαίνει είναι carbon negative.Δηλαδή, ταΐζουμε τις προνύμφες στα κοτόπουλα, ας πούμε, ή σε οποιοδήποτε άλλο farmed animal και αυτή η τροφή έχει έναν αρνητικό αντίκτυπο στο περιβάλλον.
Παναγιώτης
Ναι, ναι. Και το όλο process είναι automated, δηλαδή δεν μπαίνει χέρι μέσα στο container. Είναι ένα container που δεν υπάρχει ανθρώπινος παράγοντας μέσα σε αυτό, έτσι δεν είναι;
Φώτης
Σωστά, σωστά.
Παναγιώτης
Και το container το ίδιο είναι; Ξαναχρησιμοποιείται; Δηλαδή όλο το story σας είναι sustainable.
Φώτης
Δεν υπάρχει καθόλου waste απ’ το process, δηλαδή το μόνο by-product που παράγεται είναι ένα πάρα πολύ καλής ποιότητας fertilizer, το οποίο χρησιμοποιείται για άλλη χρήση.
Παναγιώτης
Είμαι σίγουρος ότι το χρησιμοποιείτε και αυτό.
Φώτης
Ναι, ισχύει. Και ένα άλλο στοιχείο, το οποίο... Ένα άλλο στατιστικό το οποίο είναι πολύ ενδιαφέρον είναι ότι εμείς μπορούμε να παράξουμε την ίδια ποσότητα πρωτεΐνης σε ένα τετραγωνικό μέτρο, όπου η σόγια παράγει σε 1.400 τ.μ. Οπότε, αυτό είναι όταν λέω το land use. Ότι χρειαζόμαστε αρκετά λιγότερη γη, είναι τέτοια μεγάλη διαφορά.
Παναγιώτης
Εμένα στο μυαλό μου ακούγεται ότι, ίσως ειδικά στο κομμάτι του animal feed, ίσως είναι και κάτι το οποίο είναι δεδομένο ότι θα γίνει. Δηλαδή δεν μπορώ να σκεφτώ κανένα, με αυτά τα νούμερα ειδικά, δεν μπορώ να σκεφτώ κανένα chicken farm στον κόσμο που να μη θέλει να κάνει incorporate αυτό το solution. Είναι και πιο φτηνό για τον farmer, είναι πιο efficient. Έχω κάπου διαβάσει προετοιμαζόμενος για τη συζήτησή μας, ότι έχει και οφέλη στην υγεία των κοτόπουλων.
Φώτης
Σωστά, σωστά.
Παναγιώτης
Οπότε, μίλησέ μας λίγο και για αυτό το κομμάτι του value.
Φώτης
Το value proposition, ας πούμε, χωρίζεται στο super market και στον αγρότη. Ο αγρότης ταΐζοντας αυτήν την πρωτεΐνη στα κοτόπουλά του, όντως τα κοτόπουλά παράγουν περισσότερα αβγά, είναι πιο υγιή, πεθαίνουν λιγότερο. Δηλαδή, υπάρχει ένα holistic improvement.
Παναγιώτης
Γιατί;
Φώτης
Διότι ουσιαστικά υπάρχει λόγος για τον οποίον τα κοτόπουλα they forage all day for insects. Διότι είναι σαν να τρώνε ένα light pill. Τα έντομα έχουνε κάποια πάρα πολύ δυνατά anti-microbial properties. Οπότε όταν το κοτόπουλο καταναλώνει αυτήν την τροφή, ουσιαστικά κάνει boost το immune system του ζώου. Οπότε, είναι πιο ανθεκτικό σε οποιαδήποτε αρρώστια, ασθένεια κτλ. Και επίσης βελτιώνει πάρα πολύ το πεπτικό σύστημα. Το πεπτικό σύστημα είναι πάρα πολύ closely linked με την παραγωγή που βγάζει ένα ζώο.
Παναγιώτης
Ποια είναι τα restrictions για έναν farmer να τα χρησιμοποιήσει; Γιατί υποθέτω ότι σε πολλά απ’ αυτά τα circular economy solutions συνήθως ακόμα το price range δεν είναι εκεί. Είναι πολύ ακριβά συνήθως αυτά τα solutions, είναι πολύ δύσκολο να έχεις access σε μεγάλες ποσότητες. Υπάρχουν bottlenecks; Φαντάζομαι ότι επειδή ξεκινάει τώρα, θα πρέπει να υπάρχουνε κάποια bottlenecks για τους farmers
Φώτης
Στην παρούσα φάση, επειδή είναι καινούρια τεχνολογία υπάρχουν κάποια bottlenecks για τους farmers. Το βασικό είναι ότι η τροφή είναι πιο ακριβή απ’ τη σόγια, αλλά όταν κάνεις factor in κι όλα τα υπόλοιπα benefits που βλέπεις, διότι βελτιώνεις τη βιωσιμότητα του κοτόπουλου κτλ., είμαστε αρκετά ανταγωνιστικοί. Ο λόγος που χρειαζόμαστε και το super market είναι διότι όταν είμαστε στην αρχή μιας τεχνολογίας. Υπάρχει μια διστακτικότητα για να γίνει adopt. Οπότε, όταν βάζεις τα super market στην εξίσωση, ουσιαστικά οτιδήποτε μένει μπορεί να χρειαστεί ο αγρότης ένα incentivization, το κάνεις super market, διότι έχει το brand value...
Παναγιώτης
Ακριβώς.
Φώτης
Για αυτό κάναμε και τα Morisons. Δηλαδή με τα Morisons, το πρώτο μεγάλο commercial contract που κλείσαμε, είναι να κάνουμε rollout δέκα containers σε δέκα από τις φάρμες τους, μετατρέποντας τα απορρίμματα από το δικό τους supply chain σε ουσιαστικά net zero eggs.
Παναγιώτης
OK. Άρα είναι λοιπόν για αβγά.
Φώτης
Είναι για αβγά και αυτό είναι το ωραίο, ότι μπορούμε να λανσάρουμε ένα προϊόν. Οπότε όταν πας στον καταναλωτή, είναι πιο εύκολο…να πουλήσεις μια τέτοια ιστορία απ’ ό,τι αν ήταν ένα purely commodity B2B player, ας πούμε.
Παναγιώτης
Άρα, κλείσατε κατ’ αρχάς μια συμφωνία με τη Morrisons, η οποία είναι πάρα πολύ εντυπωσιακή. Είναι μια απ’ τις μεγαλύτερες αλυσίδες super market στην Αγγλία. Την κλείσατε τώρα πρόσφατα, και εκεί είναι τα τέσσερα πέντε containers που έχετε κάνει αυτήν τη στιγμή deploy; Μίλησέ μας λίγο για αυτήν τη συμφωνία, γιατί έχει πολύ ενδιαφέρον.
Φώτης
Την κλείσαμε αρχές του χρόνου, και το πρώτο container μπήκε τον Σεπτέμβριο, γιατί και εμείς περάσαμε αρκετά δύσκολα με όλο το supply chain disruption που έχει υπάρξει στην κατασκευή. Αλλά απ’ τα πέντε, το ένα είναι στο Morrisons. Τώρα βάζουμε άλλα δυο μέχρι τον Ιανουάριο. Τα υπόλοιπα είναι άλλοι πιλότοι σε άλλες φάρμες. Αλλά το πολύ ενδιαφέρον με το Morrisons είναι ότι πλέον… Δηλαδή πριν από πέντε χρόνια δεν θα συνέβαινε κάτι τέτοιο, να πάει ένα super market να μπει στη διαδικασία να μετατρέψει τα απορρίμματα του σε τροφή για κοτόπουλα μέσω της μεθόδου. Οπότε δείχνει, κατ’ εμέ, ένα μεγάλο shift στο πώς σκέφτονται πλέον οι μεγάλες εταιρείες.
Παναγιώτης
Απόλυτα. Και ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει να δούμε πώς λένε αυτό το story, γιατί εκεί ίσως να είναι το μεγάλο opportunity. Να δημιουργήσεις ένα momentum σε ένα story το οποίο είναι high value. Πώς θα αποτυπώσει το impact του, πού θα το βάλει, πώς θα το βάλει στο προϊόν του, τι άλλα use cases θα σκεφτεί. Νομίζω ότι φτιάχνοντας αυτό το solution, και πολύ έξυπνα σκέφτεσαι ότι εσύ θες να είσαι σε όλους ο provider, θα αφήσεις την αγορά να βρει όλο το... Να κάνει optimize όλο το υπόλοιπο commercial value το οποίο έχει για να δημιουργηθεί και ένα momentum, το οποίο θα φέρει και άλλα solutions και άλλο circular economy, και είμαστε σε ένα τέτοιο momentum, νομίζω, παγκοσμίως μιλώντας.
Φώτης
Θα δούμε τώρα η κρίση του πληθωρισμού τι αντίκτυπο θα έχει στην οικονομία και αν θα παραμείνει η όρεξη για τέτοιου είδους προϊόντα αρκετά ψηλά, αλλά αυτό που έχουμε δει είναι ότι ενώ συνήθως μετά από μια κρίση, όπως η πανδημία που περάσαμε και ακόμα περνάμε, φέρνει ένα reduction in risk appetite, ας πούμε, για τέτοιες τεχνολογίες, εμείς έχουμε το αντίθετο. Δηλαδή τα τελευταία δυο χρόνια, έχει υπάρξει ένα πολύ μεγάλο...
Παναγιώτης
Growth.
Φώτης
…growth στο θέμα του sustainability. Και ευτυχώς.
Παναγιώτης
Καταλαβαίνω τα κοτόπουλα. Υπάρχουν άλλα ζώα που μπορούμε να κάνουμε σαν απλοί ακροατές connect με την προνύμφη, την υψηλής αξίας προνύμφη; Ποια είναι τα ζώα που μπορεί να χρησιμοποιήσουνε αυτό το παραγόμενο προϊόν σου
Φώτης
Είναι ουσιαστικά όλοι οι οργανισμοί οι οποίοι τρώνε ή καταναλώνουνε ζωική πρωτεΐνη. Τι είναι αυτό; Που μπορεί να είναι ιχθυοκαλλιέργειες, μπορεί να είναι ο σολομός και διάφορα άλλα ψάρια. Που εκεί είναι ένα τεράστιο πρόβλημα αυτήν τη στιγμή, διότι χρησιμοποιούμε fish meal, το οποίο είναι πάρα πολύ κακό για το περιβάλλον επίσης. Τα κατοικίδια, γάτες, σκύλοι και λοιπά, όπου επίσης είναι η ζωική πρωτεΐνη ένα... Σε χοίρους και στο μέλλον και σε ανθρώπους. Εγώ πιστεύω ότι σίγουρα… Δηλαδή θα... Σε αρκετά κοντινό μέλλον, ίσως σε πέντε χρόνια, θα το δούμε αρκετά έντονα στο market, σαν συστατικό, σαν στοιχείο.
Παναγιώτης
Ακριβώς. Γιατί νομίζω εδώ έχει ίσως ενδιαφέρον να καταλάβουμε λιγάκι… Γιατί OK, στους χοίρους το καταλαβαίνω πάλι, στους σολομούς το καταλαβαίνω. Πώς όμως ένα ζώο, το κατοικίδιό μου… Εγώ είμαι OK να τρώει το κοτόπουλο προνύμφη. Δεν είμαι καθόλου OK να τρώει το σκυλάκι μου την προνύμφη αυτή. Εξήγησέ μας λίγο, γιατί έχει πολύ ενδιαφέρον αυτό. Ποια είναι τα by-products αυτής της προνύμφης και πώς σκέφτεστε να ανοίξετε τα use cases;
Φώτης
Την προνύμφη ουσιαστικά μπορούμε να τη σκεφτούμε όπως οποιοδήποτε άλλο ζώο. Οπότε για να βγάλεις τα συστατικά που χρειάζεσαι, πρέπει να την επεξεργαστείς. Οπότε, αυτό που κάνουμε εμείς... Τώρα έχουμε σχεδιάσει μέσα στη διαδικασία -ελπίζουμε να ξεκινήσει η κατασκευή του χρόνου- ένα αρκετά μεγαλύτερο εργοστάσιο, πάλι decentralized in nature, όπου θα διυλίζει την προνύμφη σε τρία βασικά στοιχεία. Πρωτεΐνη, λίπος και το exoskeleton της προνύμφης, που είναι το ίδιο υλικό που έχει και η γαρίδα, ας πούμε. Σαν exoskeleton, και μετά το κάθε συστατικό από αυτά τα τρία πράγματα, το κάθε στοιχείο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διαφορετικά applications. Οπότε, η πρωτεΐνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κατοικίδια. Φαντάζομαι ότι δεν ξέρεις τι είναι στην τροφή των κατοικιδίων...
Παναγιώτης
Όχι. Καταλαβαίνω ότι έχει...
Φώτης
Έχει πολύ, πολύ χειρότερο από αυτό που προτείνουμε εμείς, όπως τα πιο πολλά ζώα δυστυχώς. Οπότε, ουσιαστικά τι κάνεις; Τα διυλίζεις, είναι σαν αλεύρι άμα το δεις οπτικά, απλά είναι ζωική πρωτεΐνη, πολύ θρεπτική και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν συστατικό σε διάφορα προϊόντα.
Παναγιώτης
Άλλα use cases; Ο εξωσκελετός; Πού μπορείτε να τον χρησιμοποιήσετε;
Φώτης
Ο εξωσκελετός, το exoskeleton, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πάρα πολλά use cases, από animal feed και cosmetics, καλλυντικά δηλαδή, μέχρι επεξεργασία νερού και fabrics και textiles. Δηλαδή, γενικότερα αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον κομμάτι, αυτό το έντομο, ας πούμε, ότι μπορεί να γίνει applied σε πάρα πολλά industries. Μπορεί να καταναλώσει διάφορων ειδών απορρίμματα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πολλά διαφορετικά industries στο output, ας πούμε.
Παναγιώτης
Ποιο είναι το... Τα έχετε κάπως προτεραιοποιήσει; Θυμάμαι να μας λες στην αρχή ότι το focus ήταν σημαντικός οδηγός και βοηθός σας στα πρώτα βήματα. Θα υποθέσω ότι και τώρα έχετε ένα laid out πλάνο και βλέποντας και τους επενδυτές και όλη την υποστήριξη που έχετε προσελκύσει, θα υποθέσω πως υπάρχει ένα laid out πλάνο για το ποιο είναι το επόμενο use case, ποια είναι τα επόμενα βήματα που θα κάνουμε. Πώς το σκέφτεστε;
Φώτης
Μάλλον... Το πιο πιθανό market θα είναι τα κατοικίδια, διότι και εκεί βλέπουμε πολύ μεγάλο growth του market και οι άνθρωποι πλέον βλέπουν τα κατοικίδια τους σαν τα παιδιά τους, οπότε τους νοιάζει πολύ τι θα τα ταΐσουνε. Οπότε, αν μπορείς να ταΐσεις μια πολύ υψηλής ποιότητας πρωτεΐνη, η οποία είναι και βιώσιμη, οπότε μπορείς να αγοράσεις και ένα προϊόν που είναι carbon negative, carbon neutral, εκεί βλέπουμε θα υπάρξει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον στο κοντινό μέλλον. Οπότε, αυτό είναι μάλλον το επόμενο στάδιο.
Παναγιώτης
Ξεκινάει σε τέτοια ζώα; Φαντάζομαι υπάρχει ένα accreditation process, δηλαδή και για τα κοτόπουλα θα υποθέσω, αλλά κάποιος έλεγχος ή κάποιες πιστοποιήσεις οι οποίες πρέπει να πάρετε για να μπείτε σε τροφές πλέον και μες στα σπίτια; Μέσα στα σπίτια μας και στα κατοικίδια.
Φώτης
Πιο πολύ θα γίνει συνεργασία με κάποιες μεγάλες εταιρείες, οι οποίες, ουσιαστικά εμείς θα παρέχουμε το προϊόν...
Παναγιώτης
Και αυτές θα κάνουνε...
Φώτης
Το οποίο θέλουνε. Δηλαδή θα μας δώσουν τα qualifications για το προϊόν που χρειαζόμαστε. Αλλά πάλι θα κοιτάμε το ίδιο μοντέλο, δηλαδή να μαζέψουν τα απορρίμματα από το δικό τους supply chain για την τροφή που χρειάζονται οι ίδιοι.
Παναγιώτης
Κατάλαβα.
Φώτης
Οπότε, πάλι να είναι... Για να γυρίζουμε πίσω στην αρχή της συζήτησης, ουσιαστικά αυτό που θα κάνει η εταιρεία εν τέλει, για να καταφέρουμε να κάνουμε την τροφική αλυσίδα πιο βιώσιμη και πιο ασφαλή, είναι να την μετατρέψουμε από linear σε circular.
Παναγιώτης
Ναι, ναι.
Φώτης
Οπότε, πάλι αυτό το μοντέλο γυρνάει εκεί.
Παναγιώτης
Super. Έχετε σηκώσει μέχρι σήμερα 25 εκατομμύρια σε επενδύσεις. Ο τελευταίος σας γύρος ήταν series A round, led από την Balderton, 16 εκατομμύρια. Πολύ εντυπωσιακό, world class round. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα και top funds στο Λονδίνο και στην Αγγλία. Πες μας λίγο για αυτό το process. Πες μας λίγο ποιο είναι το opportunity που έχουνε δει, ποια είναι η ευκαιρία που έχουνε δει αυτοί οι άνθρωποι και πώς τα χρησιμοποιείτε αυτά τα χρήματα για το μέλλον;
Φώτης
Ναι. Κατ’ αρχάς, είμαστε πολύ τυχεροί που συνεργαζόμαστε με ένα τέτοιο fund. Όντως είναι ίσως απ’ τους καλύτερους που έχουμε συνεργαστεί μέχρι τώρα...
Παναγιώτης
Πραγματικά.
Φώτης
Που έχω γνωρίσει τουλάχιστον. Και πιστεύω το opportunity που είδανε είναι ο κόσμος αλλάζει θέλοντας και μη, δηλαδή είναι existential το να πάμε προς ένα πιο βιώσιμο μέλλον. Ένα μεγάλο κομμάτι που πρέπει να βελτιωθεί είναι η τροφική αλυσίδα, τα απορρίμματα και γενικότερα πώς παράγουμε τροφή. Και αυτό που κάνουμε εμείς, δεν πάμε να κάνουμε optimize την παρούσα τροφική αλυσίδα, πάμε να την αλλάξουμε τελείως, το οποίο είναι αρκετά μεγάλο και risky bet, αλλά άμα βγει, θα αλλάξουν οι ζωές των ανθρώπων γενικότερα. Οπότε, νομίζω αυτό είδανε. Φαντάζομαι ότι συμπάθησαν και την ομάδα. Τα χρήματα χρησιμοποιούνται στο να επεκτείνουμε το commercial κομμάτι. Οπότε ουσιαστικά να κάνουμε rollout αυτές τις δέκα φάρμες με το Morrison’s, να μεγαλώσουμε την ομάδα και να προετοιμαστούμε για τα επόμενα scaled up βήματα, ας πούμε, της εταιρείας. Ποια είναι τα άλλα marks κτλ. Οπότε, νομίζω αυτά ήταν και εκεί πάνε τα χρήματα αυτήν τη στιγμή.
Παναγιώτης
Οπότε, έχουμε μπει σε μια χρονοκάψουλα, είμαστε στο τέλος του 23’, σε έναν χρόνο από τώρα. Ποια είναι τα βασικά metrics τα οποία θα ήθελες να δεις στην εταιρεία σου, σε ανθρώπους, deployments, use cases;
Φώτης
Πολύ καλή ερώτηση. Θα θέλαμε πρώτα απ’ όλα να έχουμε κάνει rollout τις δέκα φάρμες, γιατί εκτός απ’ ότι θα έχουμε εκπληρώσει ένα commercial contract, πλέον έχουμε και αρκετά data points για να βλέπουμε τι λειτουργεί, τι δεν λειτουργεί. Η ομάδα να είναι γύρω στα 60-65 άτομα. Όπου είμαι ήδη πάρα πολύ περήφανος για την ομάδα που έχουμε και πιστεύω είναι το πιο βασικό στοιχείο σε οτιδήποτε κάνει μια εταιρεία. Οπότε, είναι πολύ μεγάλο κομμάτι που έχουμε επικεντρωθεί με την ομάδα. Και να έχουμε κλείσει τα επόμενα deals, το οποίο ουσιαστικά θα οδηγήσει το growth της εταιρείας. Και στο μοντέλο του poultry που είναι πιο πολλά single use, πιο πολλά individual containers σε φάρμες. Και αυτό με το μεγαλύτερο facility που περιέγραψα νωρίτερα, όπου θα μετατρέπει απορρίμματα σε πρωτεΐνη, λίπος και…
Παναγιώτης
Αυτό θα είναι ίσως και καινούριες καταστάσεις; Αυτήν τη στιγμή, δεν κάνετε τον διαχωρισμό της προνύμφης.
Φώτης
Τώρα κατασκευάζουμε ένα demonstrator εκεί πέρα που έχουμε το κεντρικό operation, ας πούμε, όπου θα γίνεται όλη η επεξεργασία. Δεν είναι κάτι το οποίο δεν ξέρουμε. Το κάνουμε επί χρόνια, απλά επιλέξαμε να μην το κάνουμε commercialize στην αρχή. Αλλά απ’ την πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου, θα μπορούμε να το κάνουμε αυτό σε ένα μικρότερο scale, το οποίο ουσιαστικά θα είναι ένα έναυσμα για να δείξουμε και στις μεγαλύτερες εταιρείες ότι μπορούμε να το κάνουμε. Οπότε, ελπίζω μέχρι τα μέσα του επόμενου χρόνου να έχει κλείσει κάποιο deal για ένα μεγαλύτερο facility αυτού του είδους.
Παναγιώτης
Άρα, στο τέλος του ‘23 δέκα containers περίπου, φάρμες...
Φώτης
15 περίπου.
Παναγιώτης
15, decenteralized, σε συνεργασία με retailers ή σε συνεργασία με producers.
Φώτης
Σωστά.
Παναγιώτης
Και να πω εδώ ότι το ενδιαφέρον είναι ότι και το container το ίδιο, την actual φάρμα, την κατασκευάζετε στην Ελλάδα, με έναν Έλληνα partner, και μάλιστα είναι και Endeavor entrepreneur.
Φώτης
Σωστά.
Παναγιώτης
Τον Αλέξανδρο τον Υφαντή.
Φώτης
Ακριβώς, ακριβώς.
Παναγιώτης
Πώς είναι αυτή η συνεργασία με έναν Έλληνα provider και πότε, πώς, τι άλλα connections έχετε με την Ελλάδα; Έχετε άτομα εδώ; Πες μας λίγο το connection σας με την Ελλάδα.
Φώτης
Ναι, κατ’ αρχάς η συνεργασία είναι πάρα πολύ καλή και ο Αλέξανδρος είναι πάρα πολύ ενδιαφέρων άνθρωπος και έχει φτιάξει στην Ελλάδα μια πολύ καλή εταιρεία και είναι πολύ καλοί συνεργάτες. Εγώ πάντα σκεφτόμουνα ότι η Ελλάδα είναι ένα καλό location για κατασκευή και επίσης έχουμε και πάρα πολλούς λιμενικούς στην Ελλάδα.
Παναγιώτης
Σωστά.
Φώτης
Οπότε, έτσι ωθήθηκα. Έχω ξανασυνεργαστεί και με άλλες εταιρείες στην Ελλάδα για το θέμα κατασκευής. Οπότε, το concept είναι ότι φέρνουν τα containers εδώ πέρα άδεια, γίνεται όλη η μετατροπή και τα στέλνουμε μετά to location. Και αυτό είναι το ωραίο κομμάτι με ένα modular decentralized model, ότι μπορούμε να κάνουμε prefabricate όλα τα units σε ένα συγκεκριμένο location και απλά να τα στείλουμε για εγκατάσταση.
Παναγιώτης
Πολύ σωστά. Πολύ ενδιαφέρον. Άρα, έχετε στόχους να αναπτύξετε και ομάδα εδώ; Βλέπεις την Better Origin πιο involved με το ελληνικό οικοσύστημα;
Φώτης
Θα ήθελα κάποια στιγμή, ναι. Στην παρούσα φάση έχουμε κυρίως τον subcontractor, που είναι κατασκευαστής, χωρίς να έχουμε κάποια μεγάλη ομάδα εδώ πέρα. Αλλά στο μέλλον θα έβγαζε πολύ νόημα να κάνουμε το κατασκευαστικό κομμάτι εδώ πέρα. Οπότε θα έβγαζε αρκετά μεγάλο νόημα να έχουμε ένα μεγαλύτερο footprint εδώ.
Παναγιώτης
Γιατί έχουμε να πείσουμε έναν retailer, ένα count, ένα use case εδώ. Φαντάζομαι, δεν είναι δύσκολο να κάνετε και κάποια απομονωμένα use cases με έναν retailer.
Φώτης
Συζητάμε...
Παναγιώτης
Να τους πείσουμε.
Φώτης
Μιλάμε με έναν δυο retailers εδώ στην Ελλάδα. Το θέμα είναι αν είναι και το καταναλωτικό κοινό έτοιμο για κάτι τέτοιο, το οποίο πιστεύω ότι πλησιάζουμε. Δεν ξέρω αν είμαστε εκεί ή όχι. Αλλά ναι.
Παναγιώτης
Ποια είναι η εικόνα που έχεις για το ελληνικό οικοσύστημα; Καινοτομίες, τεχνολογίες; Εμείς είμαστε πολύ involved. Η δουλειά μας είναι να είμαστε εκεί και να προσπαθούμε να λειτουργήσουμε σαν κόλλα, βλέπουμε ένα πολύ δυνατό momentum, αλλά έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον να ακούμε λίγο και ανθρώπους οι οποίοι έχουν το context της ελληνικής οικονομίας, αλλά είναι και ίσως σε αγορές οι οποίες το βλέπουνε με ένα εξωτερικό angle. Πώς βλέπεις το ελληνικό οικοσύστημα; Καινοτομίες υπάρχουνε; Είναι αισιόδοξα τα μηνύματα στο εξωτερικό;
Φώτης
Πρώτα απ’ όλα, νομίζω η δουλειά που κάνετε είναι καταπληκτική και πραγματικά το χρειαζόταν αυτό η Ελλάδα και χρειάζεται αυτό το binding effect να φέρνει επιχειρηματίες, entrepreneurs και εταιρείες μαζί για συνεργασία.
Παναγιώτης
Thank you.
Φώτης
Οπότε, συγχαρητήρια και ευχαριστούμε πάρα πολύ σαν οικοσύστημα. Η δικιά μου ιδέα είναι ότι είμαι πολύ αισιόδοξος, απ’ την άποψη ότι υπάρχουνε πολλές εταιρείες οι οποίες έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια, οι οποίες είναι όντως world class, από πολύ καλούς ανθρώπους. Υπάρχουν χρήματα τα οποία δεν υπήρχαν στο παρελθόν. Νομίζω όλη αυτή η δουλειά που έχει γίνει με το EIF κτλ. έχει βοηθήσει πάρα πολύ το οικοσύστημα και είμαστε στο σημείο που ξεκινάμε νομίζω να βλέπουμε second round of entrepreneurs, που αυτό πιστεύω θα βοηθήσει πάρα πολύ το οικοσύστημα. Δηλαδή οι άνθρωποι οι οποίοι κάνανε κάποιο successfull exit και μπορούν να γυρίσουν πίσω και να βοηθήσουνε τους νέους επιχειρηματίες. Οπότε, εγώ είμαι πάρα πολύ αισιόδοξος. Θα δείξει το μέλλον, φαντάζομαι.
Παναγιώτης
Πολύ, πολύ δυνατά μηνύματα. Πολύ δυνατά και πολύ αισιόδοξα μηνύματα για το ελληνικό οικοσύστημα. Το Diaspora Network -και είσαι μέλος αυτού- οι άνθρωποι που έχουνε βγει στο εξωτερικό, που έχουν γεννηθεί, έχουν μεγαλώσει, έχουν σπουδάσει στην Ελλάδα ή και όχι, και δεύτερη και τρίτη γενιά Ελλήνων έχουν πολύ υψηλού συναισθηματικού φορτίου σχέση με τη χώρα, και αυτό είναι μεγάλη ευκαιρία. Και έχουνε δημιουργήσει και ένα πολύ μεγαλύτερο οικοσύστημα. Δηλαδή αν τους δεις, δεν είναι ένα οικοσύστημα από μόνοι τους. Ίσως και να μια δουλειά που μπορούν να κάνουν local οργανισμοί: να φέρνουν όλους αυτούς τους Έλληνες της διασποράς σε μια συνεννόηση ή σε ένα οικοσύστημα όλους μαζί. Αλλά η αγορά που βλέπουμε εμείς από τους Έλληνες της διασποράς είναι 15, 20, 25 φορές μεγαλύτερη απ’ την τεχνολογία που έχουμε χτίσει στη χώρα.
Φώτης
Είναι τρομερό η αλήθεια είναι, γιατί δεν έχει υπάρξει φορά που θέλω να μιλήσω με κάποιον Έλληνα οπουδήποτε στο εξωτερικό ή και να γνωρίσω τυχαία και να μην υπάρχει μια τρομερή ζεστασιά και ένα warmness...Να βοηθήσει. Για αυτό νομίζω είναι πολύ σημαντικό στοιχείο να χτίσουμε το οικοσύστημα και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ότι πάντα θες να βοηθήσεις τον άλλον επειδή υπάρχει αυτό το connection με την Ελλάδα που είναι... Νομίζω δεν το έχω δει σε κάποια άλλη χώρα αυτό το πράγμα.
Παναγιώτης
Όχι, όχι. Και μπορώ να πω με σιγουριά ότι, από τα μεγάλα stories τα οποία έχουν υπάρξει στη χώρα, το 95% των περιπτώσεων αυτών, είναι πάντα κάποιος Έλληνας είτε πολύ μπροστά είτε λίγο πιο πίσω στο deal αυτό που έχει συμβεί. Το 95% των περιπτώσεων, υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις που δεν είχε κανέναν Έλληνα από πίσω ή μπροστά, αλλά πάντα στο vast majority των success stories της χώρας μας μέχρι σήμερα, ένας Έλληνας από πίσω είχε δώσει ένα OK, είχε βοηθήσει, είχε πει ένα καλό λόγο, που είναι πολύ σημαντικό και είναι και πολύ, πολύ όμορφο να το ξέρουμε αυτό σαν χώρα. Ένα τελευταίο κομμάτι που θα ήθελα να ακούσουμε λίγο τις σκέψεις σου είναι το... Μιλάτε σαν εταιρεία πολύ για ένα broken food chain. Μίλησέ μας λίγο για τα challenges και τα προβλήματα που βλέπεις στην αλυσίδα τροφής και πώς η σημερινή κατάσταση το ευνοεί ή το κάνει ακόμα πιο δύσκολο; Θα υποθέσω το κάνει ακόμα πιο δύσκολο.
Φώτης
Ναι, πιστεύω ότι γενικότερα η έννοια του food security και του sustainable food production, γενικά τα οποία δεν τα είχαμε πολυσυζητήσει και σκεφτεί τα προηγούμενα χρόνια, διότι φαινόντουσαν λυμένα. Και η αλήθεια είναι ότι πρώτη φορά καλούμαστε να λύσουμε το πρόβλημα και από τις δυο οπτικές γωνίες συγχρόνως. Δηλαδή και να έχουμε μια βιώσιμη τροφική αλυσίδα και να έχουμε μια ασφαλή τροφική αλυσίδα. Και το βασικό πρόβλημα είναι ότι σχεδόν τα πάντα είναι imported. Οπότε ενώ το globalization σαν concept, ειδικά στην τροφή, έχει βοηθήσει σε κάποια κομμάτια, κυρίως ότι μπορούμε να έχουμε access σε αυτήν την τροφή...
Παναγιώτης
Και οποιαδήποτε τροφή.
Φώτης
Και οποιαδήποτε τροφή. Έχει δημιουργήσει κάποια βασικά προβλήματα structurally, διότι είναι όλα imported. Οπότε άμα υπάρξει κάποιο σοκ στο food supply chain ή στο γενικότερο supply chain, όπως είδαμε με την πανδημία, όπως είδαμε με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, όπως είδαμε με το πλοίο που μπλόκαρε το κανάλι του Σουέζ, ξαφνικά το ρήγμα αυτό χτυπάει όλες τις αγορές και όλα τα markets. Οπότε, είμαστε στο 2022 και συζητάει η Αμερική για food famine, δηλαδή συζητάμε για επισιτιστική κρίση, το οποίο μου ακούγεται λίγο...
Παναγιώτης
Σοκαριστικό.
Φώτης
Σοκαριστικό. Και, οπότε, υπάρχει αυτό σαν έννοια, δηλαδή και για αυτό για εμένα η λύση είναι να επιστρέψουμε λίγο σε ένα πιο local κομμάτι. Δεν χρειάζεται να είναι όλα local ή όλα global, αλλά σε κάποια κομμάτι όπως τα critical goods, η τροφή, τα φάρμακα, πρέπει να υπάρχει ένα resilience μες στο σύστημα. Διότι αν δεν έχεις τροφή να τραφείς, δεν είναι σαν να... Άμα μιλάμε για κατασκευή ρούχων, OK, ας γίνει οπουδήποτε, αλλά αν είναι τροφή που είναι βασικό στοιχείο για να ζήσουμε, δεν είναι να υπάρχει τέτοιο μεγάλο ρίσκο. Οπότε, εγώ πιστεύω ότι πρέπει, και αυτό βλέπω να γίνεται, ένα να γίνει το food production λίγο πιο βιώσιμο και ασφαλές, αυτές τις έννοιες. Και ένας τρόπος είναι το circularity, ένας τρόπος είναι δηλαδή να γυρίσουμε πίσω αυτό που κάνει η φύση και να είναι πιο βιώσιμο και πιο ασφαλές. Οπότε, αυτά είναι τα προβλήματα που βλέπω με την τροφική αλυσίδα. Και μετά υπάρχουν δυο βασικές πιέσεις. Το οποίο είναι ότι, ένα, αυξάνεται ο πληθυσμός ραγδαία, οπότε άμα φτάσαμε τα 8 δισεκατομμύρια τώρα, θα είμαστε 10 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050 και ο τρόπος παραγωγής τροφής είναι ήδη όχι αρκετός... Και απ’ την άλλη σπαταλάμε το 1/3 της τροφής που παρασκευάζουμε, οπότε... Και αυτά είναι δυο βασικά data points όπου δείχνουνε πόσο, εν τέλει, structurally wrong είναι το food supply chain στην παρούσα φάση.
Παναγιώτης
Έχεις δει κάποιες αλλαγές, κάποια χτυπήματα στο supply chain τα οποία να μην έχουνε γίνει structurally, να έχουν φτιαχτεί; Τι εννοώ; Φαντάζομαι, μέσα στην πανδημία, σταμάτησε η παραγωγή ντομάτας σε κάποιες περιοχές ή μειώθηκε πάρα πολύ η παραγωγή σε πολλά υλικά. Έχει επανέλθει αυτό; Βλέπετε... Υπάρχει gap στο production επίπεδο; Γιατί φαντάζομαι σε όλα τα υπόλοιπα industries βλέπεις ότι φύγανε από τον τουρισμό ή φύγανε blue collar εργαζόμενοι, δεν έχουν ξαναγυρίσει. Και ποτέ δεν έχω σκεφτεί... Γίνεται το ίδιο στον αγροτικό τομέα; Έχει πέσει το global production των agri-foods ή έχει επανέλθει εκεί που ήταν;
Φώτης
Όχι, υπάρχουν βασικά προβλήματα. Ας πούμε, τώρα στην Αγγλία έχει egg shortages, δηλαδή δεν υπάρχουν αρκετά κοτόπουλα και σε κάθε χώρα υπάρχει κάποιου είδους shortage, είτε είναι πρώτη ύλη είτε είναι κάτι το οποίο παράγεται σε εκείνη τη χώρα. Και αυτό που επίσης είδαμε, ότι το restart της οικονομίας είναι πολύ πιο δύσκολο απ’ ό,τι περιμέναμε. Οπότε, δεν έχουν λυθεί τα προβλήματα.
Παναγιώτης
Υπάρχουν ένα εκατομμύριο λόγοι για να είμαστε αρνητικοί και να ανησυχούμε για το food supply chain. Αλλά φαντάζομαι ότι την ίδια στιγμή υπάρχουν ένα εκατομμύριο λόγοι κάποιος να επιχειρήσει σε αυτό και να φέρει τεχνολογίες και να φέρει solutions και αυτό κάνουν οι entrepreneurs, αυτό δημιουργεί όλο αυτό το creativity και το innovation. Βλέπεις εκεί έξω τεχνολογίες, solutions, πράγματα τα οποία σε κάνουν excite, σε γεμίζουν αισιοδοξία; Γιατί φαντάζομαι ότι χρειάζεται και εσείς κάθε μέρα να ξεκινάτε να κάνετε αυτό που κάνετε, που είναι ένα δύσκολο quest.
Φώτης
Εγώ από μόνος μου είμαι αισιόδοξος σαν άνθρωπος και προσπαθώ να λύσω δύσκολα προβλήματα, οπότε αυτό από μόνο του είναι μια κινητήριος δύναμη, αλλά ναι. Κατ’ αρχάς, όπου και αν κοιτάξουμε γύρω μας, η τεχνολογία που έχει αναπτύξει ο άνθρωπος είναι τρομερή. Οπότε δίνει αυτό από μόνο του ελπίδα ότι θα το λύσουμε και αυτό το πρόβλημα. Και το γεγονός ότι πλέον πάρα πολλοί νέοι entrepreneurs ασχολούνται με τέτοια θέματα, θέματα βιωσιμότητας, και είτε βλέποντας την ανάπτυξη σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, solar, wind κτλ. το οποίο έχει εξελιχθεί πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια... Και άμα κοιτάξουμε πριν από δέκα χρόνια ήταν σε τελείως διαφορετικό σημείο. 15 χρόνια επίσης. Και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα… Δηλαδή εγώ βλέπω ότι το κύμα του sustainability έχει έρθει και έχει έρθει να μείνει και υπάρχουνε απτά παραδείγματα τα οποία όντως έχουν βελτιώσει την καθημερινότητα και έχουνε βελτιώσει την κατάσταση. Απ’ την άλλη, βέβαια, υπάρχει πάντα το ερωτηματικό: κινούμαστε αρκετά γρήγορα ή όχι; Δεν ξέρω. Αλλά ναι, το γεγονός ότι βλέπουμε αυτά τα παραδείγματα να λειτουργούνε στη ζωή και να πηγαίνουν καλά νομίζω είναι πολύ αισιόδοξο.
Παναγιώτης
Super. Ευχαριστούμε πολύ για αυτήν την αισιοδοξία που δίνεις και είναι σίγουρο ότι θα έρθουνε τεχνολογίες και solutions πολλά ακόμα. Έχετε ανταγωνισμό στον χώρο αυτό που είστε;
Φώτης
Ναι, υπάρχουνε αρκετές εταιρείες πλέον που ασχολούνται με το κομμάτι του insect farming ή ways to food transition, αλλά είναι τόσο μεγάλο το πρόβλημα που ο ανταγωνισμός στην παρούσα φάση δεν είναι αρνητικός, είναι μόνο θετικός. Δηλαδή δεν... Η ανάγκη για παραγωγή βιώσιμης τροφής είναι τόσο μεγάλη που απέχουμε πάρα πολύ απ’ τον ανταγωνισμό να είναι πρόβλημα.
Παναγιώτης
Άρα, από αυτόν τον growing ανταγωνισμό τι σας διαφοροποιεί;
Φώτης
Δυο βασικά στοιχεία τα οποία μας διαφοροποιούν είναι ότι, ένα, το μοντέλο που συζητήσαμε πιο πριν, που είναι το good market model, που έχουμε με τα partnerships, και το άλλο είναι ότι η τεχνολογία μας είναι δομημένη σε ένα decentralized μοντέλο. Δηλαδή εμείς παράγουμε τους νεογνούς σε ένα centralized facility και στέλνουμε το προϊόν, ας πούμε, στα containers που είναι τελείως decentralized. Και το decentralized model έχει πολλά benefits στον δικό μας τομέα. Στο logistics κομμάτι, στο θέμα ότι μπορούμε να πάμε και να έχουμε την πρώτη ύλη κατευθείαν πάνω στη φάρμα, ότι μπορούν οι αγρότες να τρέξουνε εν τέλει κάποιο maintenance issue αν χρειαστεί. Υπάρχει πολύ μεγαλύτερο project. Κάνοντας το μοντέλο, οπότε είναι ένα διαφοροποιό στοιχείο το decantralized κομμάτι.
Παναγιώτης
Για αυτό και τις λέτε mini farms ίσως; Γιατί ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του operation το κάνετε centrally και το στέλνετε σε decetralized φάρμες.
Φώτης
Ακριβώς. Ειδικά όταν κοιτάξουμε το κομμάτι του food waste. Το food waste κατά 80% περίπου είναι νερό και αέρας περίπου. Μη σου πω και 90. Γιατί το νερό είναι μες στην τροφή και ο αέρας είναι πώς μπαίνουνε σε ένα φορτηγό. Οπότε, όταν πρέπει να στείλεις τα απορρίμματα σε πολύ μεγάλες αποστάσεις, αρχίζει να είναι τελείως inefficient...
Παναγιώτης
Φυσικά.
Φώτης
…και ακριβό και κακό για το περιβάλλον. Δεν βγάζει νόημα. Και λόγω τεχνολογίας γίνεται πλέον να γίνει αυτό το πράγμα, να είσαι όσο πιο κοντά στην πηγή γίνεται, είτε αυτό είναι τα απορρίμματα είτε αυτό είναι η πηγή της τροφής, ας πούμε.
Παναγιώτης
Ωραία. Και τελευταία ερώτηση για το κομμάτι του business. Θα κάνετε κάποιο fund raising τους επόμενους μήνες να βγάλουμε τα checks μας;
Φώτης
Στην παρούσα φάση είμαστε ΟΚ χρηματικά μέχρι την άνοιξη του ‘24, καλοκαίρι του ‘24, αλλά υπάρχει αρκετά μεγάλο demand τον τελευταίο καιρό, ειδικά αυτό το εξάμηνο, από μεγάλες εταιρείες. Έχουμε κάποια deals στα σκαριά, τα οποία είναι αρκετά μεγάλα, και άμα κλείσουν αυτά θα ξαναχρειαστούμε χρηματοδότηση. Οπότε, θα έλεγα, θα είναι πολύ πιθανό μέσα στο πρώτο μισό του επόμενου χρόνου να ξανασηκώσουμε χρήματα.
Παναγιώτης
Ωραία, οι επενδυτές να είναι on guard εδώ που μας ακούνε. Κλείνουμε τις συνεντεύξεις μας με ένα lightning round, με κάποιες ερωτήσεις για να καταλάβουμε λίγο και τον άνθρωπο πίσω από το business. Υπάρχει κάποιο βιβλίο που έχεις διαβάσει τώρα τελευταία που σε έχει επηρεάσει ή σου έχει μείνει;
Φώτης
Ναι, αρκετά. Αλλά ποιο θα πω τώρα; Νομίζω το βιβλίο που μου άρεσε πάρα πολύ, το οποίο διάβασα τα τελευταία τρία χρόνια, είναι η βιογραφία του Steve Jobs, η οποία είναι πολύ in depth, αλλά μου άρεσε πάρα πολύ το πώς είναι γραμμένη, τα μαθήματα που έχει, τις δυσκολίες. Το γεγονός ότι αυτός ο άνθρωπος κατέληξε να μην του ανήκει καθόλου η δικιά του εταιρεία και μετά να ξαναγυρίσει και να κάνει αυτό που έκανε. Οπότε, μου άρεσε πολύ.
Παναγιώτης
Νομίζω απαντάει και τη δεύτερη ερώτηση, που είναι αν υπάρχει κάποιος άνθρωπος που θαυμάζεις και για ποιον λόγο, αλλά δεν ξέρω αν έχεις και κάποιον άλλον να μας πεις.
Φώτης
Νομίζω η απάντηση σε τέτοιες ερωτήσεις είναι πάντα λίγο cringe, οπότε δεν ξέρω. Νομίζω ο Steve Jobs σίγουρα επιχειρηματικά είναι πάρα πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα και μου αρέσει και πάρα πολύ aesthetically αυτό που έχει κατασκευάσει. Δηλαδή το πώς κατάφερε όντως να συνδυάσει τα humanities με το engineering με έναν τέτοιο βαθμό, είναι τρομερό. Και επίσης έχει χτίσει και ένα από τα πιο interesting brands. Δηλαδή σκέφτεσαι creativity, και σκέφτεσαι Apple. Πάρα πολύ δύσκολο να το πετύχεις. Και προφανώς τη σήμερον ημέρα, και ο Elon Musk είναι αρκετά polarizing figure, αλλά αν το δούμε μόνο επιχειρηματικά και ξεχάσουμε...
Παναγιώτης
Τα υπόλοιπα...
Φώτης
…τα υπόλοιπα, αυτό που έχει καταφέρει με την Tesla και με τη Space X είναι πραγματικά...
Παναγιώτης
Mind-blowing.
Φώτης
Mind blowing. Είναι αδύνατον κατ’ εμέ για έναν άνθρωπο. Οπότε, και αυτό σου δίνει την αισιοδοξία ότι you can do the impossible, ας πούμε. Αυτούς θα σκεφτόμουν immediately. Είναι λίγο κλισέ αυτά που είπα, αλλά...
Παναγιώτης
Όχι, καθόλου, καθόλου. Και πολύ λογικά. Κάποια σειρά που βλέπεις αυτήν τη στιγμή και έχεις γίνει hooked;
Φώτης
Σειρά που βλέπω αυτήν τη στιγμή... Η αλήθεια είναι ότι δεν βλέπω κάποια σειρά αυτήν τη στιγμή. Βλέπω πάρα πολύ το Office. Το έχω δει πολλές φορές δηλαδή, αλλά δεν βλέπω κάποια σειρά αυτήν τη στιγμή που να μπορώ να πω.
Παναγιώτης
Τι πιστεύεις ότι κάνει έναν επιχειρηματία outlier;
Φώτης
Νομίζω, άμα ήταν να πω μια λέξη, νομίζω θα έλεγα conviction. Δηλαδή πραγματικά να πιστεύεις σε αυτό που κάνεις, είτε αυτό είναι η λύση που έχεις δει, είτε αυτό είναι ο τρόπος, ή ο δρόμος που επέλεξες να αναπτύξεις την τεχνολογία σου και να έχεις το perseverance να περάσεις μέσα απ’ τα εμπόδια μέχρι να υλοποιηθεί. Νομίζω, εν τέλει, it boils down to that.
Παναγιώτης
Φώτη, σε ευχαριστούμε πάρα πολύ.
Φώτης
Εγώ ευχαριστώ πάρα πολύ.
Παναγιώτης
Να είσαι καλά.
Φώτης
Ευχαριστώ.
