Episode 3
Season 4
ΤhinkDigital Group: Building the future of advertising
Odysseas Ntotsikas
Founder & Managing Partner, ThinkDigital Group
"Culture for me is building trusting relationships between employees on all levels, for us to succeed together."
About the speaker
Odysseas is the founder and Managing Partner of ThinkDigital Group. He started his career as a Business Consultant with Accenture, which he left in 2000 to co-found yellownetroad, one of the early Greek digital agencies. Following yellownetroad’s acquisition by OgilvyOne in 2004, with which Odysseas stayed as a Strategic Planner for 3 years, he founded TDG, a Holding Group investing in the space of Commerce, Marketing, and Technology. Odysseas holds degrees from LSE and Stanford. In 2014, he was selected as a “High Impact Entrepreneur” from Endeavor, the leading organization promoting Entrepreneurship globally. Odysseas shared with us how his entrepreneurial journey started in primary school, about his first startup and how OgilvyOne acquired it, about ThinkDigital plans and what's the importance of work culture and the industry's future.
Show notes
What makes an entrepreneur outlier?
It's a combination of curiosity and ambition. Ambition as in the desire to leave something behind that will ensure people remember you or that will benefit others.
You also need persistence and endurance.
A book he is reading this period:
He reads books on three dimensions:
1. on the macro level, to form a broader view of what is happening in the world. Specifically, this period is about China's activities and industrial policies in regard to technological development.
2. Books that will help him to understand the disruption on a value level across the world, not just in terms of energy and political crises.
3. On a more micro level, more industry-specific or more business-specific material.
The best examples of entrepreneurship, however, can be found in literature and art.
A series he is watching:
"Normal People" - Lenny Abrahamson & Hettie Macdonald
"Normal People" - Lenny Abrahamson & Hettie Macdonald
A person he admires:
He doesn't idolize anyone. Lately, he has been eager to learn the history of the different religions.
He doesn't idolize anyone. Lately, he has been eager to learn the history of the different religions.
Transcript
Παναγιώτης Καραμπίνης
Γεια σου, Οδυσσέα.
Οδυσσέας Ντότσικας
Γεια σου, Παναγιώτη.
Παναγιώτης
Σε ευχαριστούμε πολύ που είσαι μαζί μας.
Οδυσσέας
Και εγώ χαίρομαι που είμαι εδώ.
Παναγιώτη
Πού γεννήθηκες και πού μεγάλωσες;
Οδυσσέας
Ωραία. Εγώ γεννήθηκα στην Αθήνα, μεγάλωσα στις παρυφές της Αθήνας, στο «εξωτικό» Νέο Ψυχικό, που πήγα και σχολείο. Μπαίνοντας, ξέρεις, και σε λίγο πιο πρακτικά θέματα... στο σχολείο, όπως και οι περισσότεροι, φαντάζομαι, εκείνη την εποχή, βαριόμασταν. Οπότε, έπρεπε, ξέρεις, με διάφορους τρόπους να βρούμε ερεθίσματα να ικανοποιήσουμε την περιέργειά μας. Εκείνη την εποχή -και αυτό είναι timing, που είναι σημαντικό στην επιχειρηματικότητα- ήταν, ξέρεις, που ξεκινούσε το ίντερνετ με διάφορες μορφές: BBS, forum και τέτοιου είδους...
Παναγιώτης
Chat rooms.
Οδυσσέας
Chat rooms, το IRC κ.τ.λ. Οπότε, μπήκα σε αυτόν τον χώρο αρχικά. Οπότε, το ένα string, το ένα κομμάτι, τέλος πάντων, που με έχει επηρεάσει πάρα πολύ είναι η αρχική ενασχόληση με αυτόν τον χώρο. Το άλλο μεγάλο ερέθισμα που είναι συνεχές στη ζωή μου είναι γενικά η επαφή μου με τη δημιουργικότητα κάθε μορφής, είτε αυτό είναι τέχνη, είτε είναι πολιτισμός, είτε είναι επιχειρηματικότητα. Για μένα, το ίδιο συστατικό είναι: δημιουργικότητα. Απλώς παίρνει διάφορες μορφές. Οπότε, ήμουν δημιουργικός από πολύ νωρίς, με διάφορα πράγματα, είτε επιχειρηματικά είτε έγραφα κ.τ.λ.
Παναγιώτης
Από μικρός.
Οδυσσέας
Από μικρός, ναι.
Παναγιώτης
Σε ηλικία τώρα; Είμαστε Γυμνάσιο; είμαστε Λύκειο;
Οδυσσέας
Απ’ το Γυμνάσιο και μετά, και έγραφα αρκετά και έκανα και τα πρώτα επιχειρηματικά μου βήματα. Και αν δει κανείς την αρχή με την πορεία μου, είμαι απ’ τους λίγους ανθρώπους που έχει μια συνέχεια, δηλαδή δεν...
Παναγιώτης
Σωστά.
Οδυσσέας
Υπάρχουν άνθρωποι που ξεκινήσανε από αλλού, σπουδάσανε κάτι άλλο και βρεθήκανε κάπου τελείως διαφορετικά. Εγώ θα έλεγα ότι έχει μια συνέχεια αυτό που έκανα.
Παναγιώτης
Έχεις εντοπίσει τι είναι αυτό που έβαλε τόσο νωρίς το μικρόβιο της επιχειρηματικότητας και του creativity;
Οδυσσέας
Η περιέργεια και αυτή η τέτοια του να δημιουργήσω κάτι, νομίζω.
Παναγιώτης
Δεν ήτανε και οι γονείς επιχειρηματίες;
Οδυσσέας
Ο πατέρας μου ήταν στον επιχειρηματικό χώρο, αλλά δεν ήταν αυτό. Ο αδερφός μου, ας πούμε, δεν το είχε. Με τους ίδιους τρόπους μεγαλώσαμε. Θα έλεγα είναι η περιέργεια.
Παναγιώτης
Βεβαίως.
Οδυσσέας
Η περιέργεια να μάθεις σε πιο βάθος, πώς λειτουργούνε κάποια πράγματα ή και να δημιουργήσεις εσύ ο ίδιος πράγματα. Το πρώτο, τέλος πάντων, επιχείρημα που έκανα ήταν αρκετά νωρίς, ήταν στο Δημοτικό, που δημιουργήσαμε την πρώτη μαθητική εφημερίδα.
Παναγιώτης
Oκέι.
Οδυσσέας
Στην Γ’ Δημοτικού ήταν πολύ απλοϊκή η λογική, έως και αστεία, βλέποντας το κανείς σήμερα. Γιατί παίρναμε τις μόνες πηγές πληροφόρησης που είχαμε τότε, που ήταν από τη μια, εγκυκλοπαίδειες. Είχαμε την εγκυκλοπαίδεια “Υδρία”, βγάζαμε φωτοτυπίες συγκεκριμένα λήμματα και ήταν ένα απ’ τα κομμάτια που είχαμε σαν περιεχόμενο. Και το άλλο ήταν λίγο κουτσομπολίστικο, δηλαδή γράφαμε χειρόγραφα τα διάφορα νέα...
Παναγιώτης
Του σχολείου.
Οδυσσέας
Του σχολείου. Αυτό το βγάζαμε φωτοτυπίες και το πουλάγαμε. Το πουλάγαμε, ξέρεις… Αντί να αγοράσει ο άλλος κουλούρι, ας πούμε, αγόραζε την εφημερίδα μας. Βγάλαμε τρία τεύχη, χρεοκοπήσαμε. Οπότε το πρώτο εγχείρημα που είχα ήταν αποτυχές, αλλά μάθαμε από αυτό.
Παναγιώτης
Ήταν fact checked τα κουτσομπολιά που βγάζατε ή ήταν “Η Μαρία με τον Γιάννη...”
Οδυσσέας
Ναι, ήταν και τα δύο. Όσο μπορεί να το κάνουμε γιατί ήμασταν δύο co-founders που ήμασταν και δημοσιογράφοι και παραγωγοί, ήμασταν τα πάντα... Αλλά ήτανε, ξέρεις, ενδιαφέρον το τέτοιο, δηλαδή ξέρεις, μας είχε επηρεάσει ας πούμε, μας είχε δώσει φοβερό κίνητρο για να το κάνουμε.
Παναγιώτης
Και είσαι στον χώρο ήδη από το Δημοτικό.
Οδυσσέας
Σωστά, σωστά. Οπότε, είμαι στον χώρο αυτό ήδη... Ξέρεις, άλλο παράδειγμα, που συνεχίζω και είμαι στον χώρο, είχα πάντα και συνεχίζω να έχω τρέλα με τα περιοδικά. Ειδικά παλιότερα, ήμουν και συλλέκτης, είχα εκατοντάδες από… ξέρεις, κόμικς στην αρχή, μέχρι πιο σύνθετα πράγματα, «Βαβέλ», τέτοια κ.τ.λ. αργότερα. Οπότε άρχισα να πουλάω αυτά στη γειτονιά. Παλιό κουτί ψυγείου γυρισμένο σε περίπτερο, κάθε απόγευμα εκεί. Μη φανταστείς το έκανα για πολύ καιρό, ένα καλοκαίρι, αλλά και αυτό πάλι στον χώρο.
Παναγιώτης
Ελπίζω να μην πούλησες τίποτα συλλεκτικό.
Οδυσσέας
Καλά, δεν ξέρω, μπορεί. Έχω κρατήσει αρκετά...
Παναγιώτης
Who knows?
Οδυσσέας
Έχω αρκετά και με κυνηγάνε οι γονείς μου να τα μαζέψω από την αποθήκη τους. Κάποια στιγμή, θα το δω, το υπόσχομαι.
Παναγιώτης
Πού σπούδασες;
Οδυσσέας
Λοιπόν, έφυγα από την Ελλάδα το ‘96, πήγα στην Αγγλία, έμεινα μέχρι το 2000. Τελείωσα στο LSE, όπου και πάλι οι σπουδές μου συνδυάζουν αυτό που κατέληξα να κάνω. Από τη μια, σπούδασα κοινωνικές επιστήμες, τις οποίες συνδύασα μετά και με ένα Master, με ανάλυση ψηφιακών συστημάτων και σχεδιασμό ψηφιακών συστημάτων. Οπότε, αυτό που εν τέλει κατέληξα να κάνω, που είναι μεταξύ επικοινωνίας, marketing από τη μια και τεχνολογίας από την άλλη, ήτανε αυτό που σπούδασα. Η πτυχιακή μου εργασία στο Master μου ήτανε για τους μεσάζοντες, τα intermediaries, και αν αυτά θα συνεχίσουν να υπάρχουν στον χώρο του internet, όταν αναπτυχθεί περαιτέρω το internet. Μιλάμε για 1996 με 2000, πάνω στο boom, έτσι; Και πριν την κρίση.
Παναγιώτης
Spot on η εργασία.
Οδυσσέας
Σωστά, σωστά. Η εργασία ήτανε spot on. Επειδή, σου είπα, συνδύαζα πάντα τη δημιουργικότητα στις διάφορες μορφές της, είτε αυτή είναι τέχνη είτε είναι δημιουργικότητα επιχειρηματική. Έχω και... Κάπου πρέπει να ψάξω να το βρω. Σε ένα περιοδικό, τοπικό που υπήρχε τότε, έστελνα γράμματα από το Λονδίνο. Λεγόταν “ΟΞΥ” το περιοδικό και έχει ωδή στο hypertext, που με είχε εντυπωσιάσει τόσο πολύ, ξέρεις, oι αρχές του internet εκείνη τη στιγμή, που έγραψα ένα κείμενο που λεγόταν “Ωδή” στο Harvard και περιγράφει, τέλος πάντων, τη μαγεία του να πηγαίνεις από κείμενο σε κείμενο και ξέρεις και πόσο κοντά είναι και στην ανθρώπινη φύση αυτή η περιπλάνηση.
Παναγιώτης
Τι είναι το hypertext;
Οδυσσέας
Hypertext είναι η μορφή κειμένου που υπάρχει στο internet, δηλαδή ότι από ένα link μπορείς να πας σε ένα άλλο...
Παναγιώτης
Oκέι.
Οδυσσέας
Και ότι όλα αυτά συνδέονται μεταξύ τους.
Παναγιώτης
Πολύ ενδιαφέρον. Σπουδάζεις και τελειώνεις τις σπουδές σου...
Οδυσσέας
Τελειώνω τις σπουδές μου το 2000. Εκεί κάνω κάποια interviews, μάλλον, δουλεύω σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα στο πανεπιστήμιο. Και αυτό είναι ενδιαφέρον, και με φέρνει και σε, ξέρεις, επαφή και με έναν άλλο χώρο, που για μένα είναι αρκετά σημαντικός. Εκείνη την εποχή έχουμε, ξέρεις, και την ανάπτυξη και των πρώτων μεγάλων VCs που ασχολούνται με το internet κτλ. Μέσα στο πανεπιστήμιο λοιπόν, υπάρχει ένα ερευνητικό πρόγραμμα, το οποίο προσπαθεί να βοηθήσει τη διαδικασία αξιολόγησης των εταιρειών από τα VCs. Οπότε, φτιάχνουμε μέσα σε έξι μήνες που διήρκησε αυτό ένα software, το οποίο βάζοντας μέσα κάποιους παράγοντες αξιολόγησης για μια εταιρεία, το VC μπορούσε πολύ εύκολα να κάνει ένα αρχικό φιλτράρισμα και να πει αν αυτή η εταιρεία θα έχει μέλλον, δεν θα έχει κτλ.
Παναγιώτης
Oκέι.
Οδυσσέας
Αρκετά πρωτοποριακό αν σκεφτείς ότι ήταν το 1999-2000.
Παναγιώτης
100%. Χρησιμοποιήσαν τα... Δεν ξέρεις...
Οδυσσέας
Δεν ξέρω τι έγινε. Ο καθηγητής που το έτρεχε πήγε Αμερική μετά. Ήτανε visiting professor απ’ το Stanford νομίζω και μπορεί να χρησιμοποιείται ήδη κάπου αυτό. Την έχασα την επαφή.
Παναγιώτης
Άρα, γνώρισες και έναν κόσμο που είναι...
Οδυσσέας
Σωστά.
Παναγιώτης
Είναι relevant ακόμα και σήμερα για τη δουλειά που κάνεις.
Οδυσσέας
Σωστά. Είδα την άλλη πλευρά της επιχειρηματικότητας που είναι το funding. Οπότε, εκεί είμαι σε ένα δίλημμα, να γυρίσω, να μείνω κτλ. Ξεκινάω κάποια interviews, έχω κάποια offers από κάποιες εταιρείες χρηματοοικονομικές. Είχα φτάσει αρκετά μακριά τη σχέση μου με την Morgan Stanley τότε κτλ. Επιλέγω όμως να γυρίσω Ελλάδα και μαζί με έναν συμφοιτητή μου, ακόμα έχουμε επαφή, τον Γιώργο τον Σαλιάρη-Φασέα, δημιουργούμε μια εταιρεία που λέγεται “ Yellownetroad”, ένα από τα πρώτα digital agencies που δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα, στην οποία εγώ ακόμα δεν είμαι ακόμα υπάλληλος. Δηλαδή ενώ συμμετέχω στην εταιρεία, εννοώ δουλεύω στην εταιρεία, δεν απασχολούμαι ακόμα, γιατί παράλληλα επιλέγω να ξεκινήσω στην Accenture την καριέρα μου..
Παναγιώτης
Άρα, είναι ταυτόχρονα αυτά τα δύο.
Οδυσσέας
Είναι ταυτόχρονα. Κάνω διπλές βάρδιες λοιπόν, εκείνη την εποχή. 9:00 με 19:00-20:00 Accenture σε digital transformation projects, αρκετά ενδιαφέροντα... Και 19:00, 20:00, 21:00 με 2:00, 3:00, 4:00 δουλεύουμε Yellownetroad σε ένα γραφείο που, ξέρεις, ακόμα μου δημιουργεί ωραίες αναμνήσεις. Πού ήταν το παλιό Deals, για όσους το θυμούνται, οι παλιότεροι, στο Νέο Ψυχικό, ένα καφέ… ακριβώς από πάνω.
Παναγιώτης
Oκέι.
Οδυσσέας
Μικρό γραφείο, αλλά πολλά σημαντικά πράγματα που έγιναν στον ευρύτερο χώρο ξεκίνησαν από εκεί, ξεκίνησαν από αυτό το γραφείο.
Παναγιώτης
Τι έκανε ακριβώς η εταιρεία;
Οδυσσέας
Η εταιρεία ήταν ένα digital agency, που για εκείνη την εποχή ήταν εξωτικό φρούτο. Δηλαδή δεν υπήρχαν digital agencies το 2000.
Παναγιώτης
2005...
Οδυσσέας
2000 είμαστε ακόμα.
Παναγιώτης
Oκέι.
Οδυσσέας
2000-2001 πλέον που ξεκινήσαμε. Υπήρχαν όμως πολύ, ας πούμε, έξυπνοι επιχειρηματίες εκείνη την εποχή ή κάποιες εταιρείες διεθνείς, οι οποίες βλέποντας τι γίνεται στο εξωτερικό αντιλαμβάνονται την ανάγκη να δημιουργήσουν μια στρατηγική στα ψηφιακά μέσα. Τα πράγματα που έχουμε κάνει είναι αρκετά πρωτοποριακά με την έννοια ότι ουσιαστικά δημιουργήσαμε κάποια πράγματα... διαφήμιση στο internet. Ξέρεις, ερχόταν, λέω τώρα, η Toyota, που ήταν ένας απ’ τους πελάτες μας globally, και ήθελε να κάνει internet καμπάνια στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα υπήρχανε 5-6 sites, τα οποία δεν είχαν διαφημιστικούς χώρους και έπρεπε να μιλήσεις με το in.gr, με το flash.gr τότε, με ό,τι ήτανε...
Παναγιώτης
5-6 sites ήταν τότε.
Οδυσσέας
Σωστά... Για να δημιουργήσεις θέσεις, να βρεις τη μέθοδο πώς θα τα μετρήσεις κτλ. Οπότε αυτό είναι ένα παράδειγμα. Ήταν αρκετά πιο ευρύ το πράγμα, δηλαδή ήμασταν απ’ τις πρώτες εταιρείες που κάναμε επικοινωνία μέσω sms για marketing σκοπούς, για πελάτες όπως ήταν η Heineken ή κάναμε προσωποποιημένη επικοινωνία one-to-one με newsletters για το πλαίσιο.
Παναγιώτης
Oκέι.
Οδυσσέας
Ήταν πολύ έτσι early days για όλο αυτό το industry, και πολύ ενδιαφέρον.
Παναγιώτης
Και πήγε και καλά.
Οδυσσέας
Πήγε καλά. Η εταιρεία μετά από διάφορες τέλος πάντων περιπέτειες εξαγοράστηκε από το WPP Group, από την Ogilvy στην Ελλάδα. Πιστεύω ήταν μια καλή απόφαση και για τις δύο εταιρείες.
Παναγιώτης
Και δεν ήταν και πολύ γνωστό αν σκεφτείς ότι γίνεται από το 2002 αυτό...
Οδυσσέας
Έγινε το 2004 η εξαγορά.
Παναγιώτης
2004.
Οδυσσέας
Είναι απ’ τα πρώτα exits.
Παναγιώτης
Απ’ τα πρώτα exits, ακριβώς.
Οδυσσέας
Αν σκεφτείς σωστά, που έγινε στην Ελλάδα και ακόμα θα έλεγα η μαγιά που είχαμε δημιουργήσει τώρα ακόμα υπάρχει και δημιουργεί αυτό που βλέπουμε να κάνει η Ogilvy με βραβεία, με δημιουργική δουλειά κτλ.
Παναγιώτης
Και αρκετά εντυπωσιακό, δηλαδή η Ogilvy. Δεν ήτανε κάποιος μικρός παίχτης ο οποίος είδε το opportunity.
Οδυσσέας
Σωστά, σωστά. Εκεί είναι αυτό θαυμάζω σε αρκετούς entrepreneurs, ότι κάποιος έξυπνα είδε την ανάπτυξη αυτού του κλάδου, επένδυσε νωρίς και απολαμβάνει έκτοτε τα αποτελέσματα.
Παναγιώτης
Μέσα σε έναν χρόνο είχες και μια μεγάλη επιτυχία. Κατάφερες να κάνεις το brand της Sportingbet Νο1.
Οδυσσέας
Σωστά. Ένας απ’ τους κλάδους με τον οποίο ασχοληθήκαμε πολύ νωρίς, και από τα χρόνια της Yellownetroad, ήτανε όλος ο χώρος του online entertainment, online gaming κτλ. Θυμάμαι ακόμα δηλαδή ότι το πρώτο business plan, όταν δεν υπήρχε το industry αυτό που κάναμε το 2000, περιέγραφε ουσιαστικά θα γίνει σε 4-5 χρόνια, και όντως έγινε... Δηλαδή τα νούμερα του business και του industry εκείνη την εποχή ήταν τεράστια.
Παναγιώτης
Ναι, ναι.
Οδυσσέας
Δηλαδή, ήταν ένα business 300 εκατομμυρίων από το μηδέν, που δημιουργήθηκε εκείνη την εποχή και δημιουργήσαμε leading brands. Δηλαδή με ότι ασχοληθήκαμε εκείνη τη στιγμή, στη στιγμή που ασχολούμασταν με αυτά, ήτανε leading brands στην Ελλάδα.
Παναγιώτης
Τότε, ποια είναι η στιγμή που αποφασίζεις να ξεκινήσεις την Digital και ποια είναι ακριβώς η αφορμή; Ποια είναι η ιδέα;
Οδυσσέας
Καταρχήν, παρουσιάζεται μια ευκαιρία, οπότε είναι πάλι το timing factor που λέγαμε. Η Microsoft έρχεται σε εμάς, στην Ogilvy τότε, και λέει “Θέλω να ψάξω να βρω κάποιον partner στην Ελλάδα και σε κάποιες άλλες περιοχές”, αυτό το μάθαμε εκ των υστέρων, για το κομμάτι του Microsoft advertising. Και εκεί βλέπω την ευκαιρία, ότι αυτός είναι ένας χώρος τον οποίο ουσιαστικά τον έχω συνδιαμορφώσει μαζί με άλλους ανθρώπους τα 5-6 χρόνια, τέλος πάντων, που ασχολούμαι στην Ελλάδα.
Παναγιώτης
From scratch.
Οδυσσέας
Σχεδόν from scratch, ναι. Και έρχεται ένας μεγάλος παίκτης, οπότε να η ευκαιρία για να κάνω κάτι διαφορετικό. Οπότε, το group, αυτό που σήμερα είναι αυτό που είναι, ξεκίνησε από τη σχέση τη δικιά μου και μετά της πρώτης εταιρείας που δημιουργήσαμε, που λεγότανε Think Digital, με τη Microsoft, με το κομμάτι του Microsoft advertising. Το παράδοξο, που πάλι μας πηγαίνει στις διπλές βάρδιες και την ιστορία που λέγαμε πριν, η εταιρεία ξεκινάει όταν εγώ μπαίνω στρατό. Η εταιρεία ξεκινάει τον Σεπτέμβριο του 2006, που ξεκινάει η θητεία μου στο Ναυτικό. Οπότε για έναν χρόνο έκανα πάλι διπλές βάρδιες, το πρωί…
Παναγιώτης
Σκοπιά.
Οδυσσέας
Σκοπιά, ναι. Εντάξει, δεν ήτανε δύσκολα, αλλά το πρωί σκοπιά με τη στολή μου τη ναυτική, το καπέλο μου, τη στολή, με τις πέντε θάλασσες, και το μεσημέρι-απόγευμα και μετά στο γραφείο, μέχρι τέλους.
Παναγιώτης
Το ξεκίνησες μόνος σου; Είχες κάποιους απ’ την αρχή μαζί σου;
Οδυσσέας
Σωστά, ναι. Κάποιοι άνθρωποι, που ήταν μαζί μου και από τις εποχές της Yellownetroad, ήρθαν μαζί μου. Μικρή ομάδα, ήμασταν τέσσερα άτομα στην αρχή και από κει μεγάλωσε και αυτή η εταιρεία κατέληξε να εκπροσωπεί αργότερα, να φέρει το Facebook και τη διαφήμιση του Facebook στην Ελλάδα. Και όχι μόνο στην Ελλάδα. Αρχίσαμε να παίρνουμε και άλλες αγορές λόγω της επιτυχίας αυτού που κάναμε και αρχίσαμε να ψάχνουμε και άλλα partnerships, δηλαδή πέρα απ’ τη Microsoft. Ήμασταν ο partner του Facebook σε έξι αγορές στην Ευρώπη...
Παναγιώτης
Από την αρχή αυτό;
Οδυσσέας
Από την αρχή, για τη Microsoft ήμασταν ένας από τους 6-7 παγκοσμίως. Για το Facebook ήμασταν αντίστοιχα ένας από τους πρώτους και ένας από τους λίγους partners στην Ευρώπη και στον κόσμο κ.ο.κ. Υπήρχανε διάφορα άλλα μέσα που κάποιοι μπορεί να τα θυμόμαστε, όπως ήτανε το Myspace κ.τ.λ., που τα φέραμε σε αυτή τη περιοχή και δώσαμε και τη δυνατότητα για διαφορετικού είδους διαφήμιση σε σχέση με αυτό που ήταν παραδοσιακό και ξέρανε αυτές οι αγορές μέχρι τότε. Το θετικό που, ξέρεις, και μάθαμε και μάθαμε και τους partners μας εκ των υστέρων σε αυτό, γιατί εν πολλοίς η ιστορία του group μας βασίζεται σε πολύ επιτυχημένα partnerships, είναι το πώς συνεργάζεσαι με τρίτους. Δεν είναι προφανές και δεν είναι και εύκολο για ελληνικές εταιρείες να συνεργαστούνε με μεγάλες εταιρείες του εξωτερικού, είτε... Το έχουμε δει και εμείς από την πλευρά μας όταν πάμε να συνεργαστούμε σε τοπικό επίπεδο, είτε γιατί υπάρχει πάντα αυτή η αίσθηση του uniqueness της κάθε χώρας... Σε κάθε χώρα, σου λένε εδώ είναι διαφορετικά ή εμείς τα ξέρουμε, εμείς ξέρουμε την τοπική αγορά. Που εν μέρει ισχύει, εν μέρει δεν ισχύει. Αυτό που μάθαμε είναι πώς μπορείς να κάνεις ένα επιτυχημένο partnership και αυτό το χρησιμοποιήσαμε και στις σχέσεις που κάναμε με μελλοντικούς συνεργάτες, αυτή την εμπειρία που είχαμε αποκτήσει. Τους βοηθήσαμε να φτιάξουν τα δικά τους partnership προγράμματα.
Παναγιώτης
Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα πρώτα σας βήματα ήσασταν ένας παίκτης ο οποίος έπρεπε να συνεργαστεί με πολύ μεγάλες διεθνείς εταιρείες, με μεγάλους κολοσσούς, και να κοιτάξει αμέσως έξω γιατί πολύ απλά το ελληνικό market ήτανε πολύ μικρό. Η αγορά του internet ήτανε και λίγο open, up for grabs. Όποιος την έπιανε, την έπιανε και έπαιρνε το value. Οι first movers ήταν λίγοι τότε και ήσασταν ένας από αυτούς. Πιστεύεις ότι αυτό το extroversion, αυτή η ανάγκη να δουλέψετε με πολύ μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες σε ένα broader spectrum έχει βοηθήσει την ανάπτυξη της στρατηγικής σας, της ομάδας σας, του mentality;
Οδυσσέας
Σίγουρα. Και μακάρι, βλέποντας το εκ των υστέρων, να το είχαμε κάνει και πολύ περισσότερο και πιο γρήγορα. Εμείς κάνουμε ένα βασικό πράγμα μέχρι σήμερα. Κάνουμε αυτό που εγώ εσωτερικά λέω “arbitrage στο μέλλον”. Δηλαδή βλέπουμε τι θα γίνει σε πέντε χρόνια από τώρα και προσπαθούμε να δούμε πώς θα το φέρουμε σε τοπικό επίπεδο, να το εκμεταλλευτούνε με τις ειδικές συνθήκες που έχει η κάθε χώρα, να το εκμεταλλευτούνε οι εταιρείες οι δικές μας. Αυτή είναι μια valid μορφή ανάπτυξης για μια εταιρεία. Και δεν υπάρχει παρθενογένεση απαραίτητα στα πάντα. Το να μπορείς και να συνθέσεις patterns που βλέπεις να γίνονται σε άλλες χώρες ή πιο ανεπτυγμένες χώρες και να τα φέρεις σε τοπικό επίπεδο, με τον τρόπο που πρέπει να έρθουνε σε τοπικό επίπεδο, είναι μια valid μορφή εμπειρικότητας, είναι μια valid μορφή επιχειρηματικότητας.
Παναγιώτης
Απόλυτα, απόλυτα. Και είναι και πολύ σύνηθες.
Οδυσσέας
Σωστά.
Παναγιώτης
Ένα μοντέλο το οποίο δουλεύει και το χρησιμοποιούν πολλοί. Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία της πορείας από τη στιγμή που ξεκινάτε από το 2006 μέχρι σήμερα; Ποια πιστεύεις είναι τα σημεία τα οποία πιστεύεις είναι τα critical σημεία για την ThinkDigital και pivotal moments;
Οδυσσέας
Σωστό. Καταρχήν να πω, γιατί δεν θυμάμαι αν το είπαμε εμείς, πλέον από μια εταιρεία είμαστε ένας...
Παναγιώτης
Group.
Οδυσσέας
Όμιλος εταιρειών, είμαστε ουσιαστικά ένα holding group, το οποίο δραστηριοποιείται με δύο διαφορετικούς τρόπους. Το ένα είναι επενδύουμε σε εταιρείες σε αυτόν τον χώρο, μεταξύ marketing, commerce και τεχνολογίας, στις οποίες ασκούμε και το management. Η κάθε εταιρεία είναι διακριτά διαφορετική από κάθε άλλη, μετοχικά, management, στόχους και υπάρχουν και Chinese walls μεταξύ των εταιρειών, είναι τελείως ανεξάρτητες οι εταιρείες. Το μόνο πράγμα που τις συνδέει είναι ότι έχουνε τον ίδιο μέτοχο. Και η δεύτερη κατηγορία που δραστηριοποιούμαστε είναι επενδύοντας σε τρίτες εταιρείες, στις οποίες δεν ασκούμε το management όπου εκεί, ουσιαστικά, επειδή υπάρχουνε συνέργειες με τις άλλες εταιρείες μας και επειδή καταλαβαίνουμε πάρα πολύ τον χώρο και μπορούμε να προσθέσουμε και αξία σημαντική, επενδύουμε σε πολύ αρχικό στάδιο συνήθως, ως angel investors.
Παναγιώτης
Ακριβώς. Ανακοινώσατε δύο επενδύσεις πρόσφατα.
Οδυσσέας
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα σε αυτήν την κατεύθυνση είναι η επένδυση που κάναμε στην Convert Group, μια εταιρεία ελληνική που δραστηριοποιείται όμως παγκοσμίως στον χώρο του digital shelf analytics και στον τρόπο που οι retailers μπορούν να κάνουν monetize τα data τους, και άλλη μια επένδυση που κάναμε πρόσφατα, που έχει ενδιαφέρον γιατί μας βοηθάει να κάνουμε και accelerate διάφορες κινήσεις που θέλουμε να κάνουμε, είναι έχουμε επενδύσει σε ένα fund το οποίο είναι κάθετα επικεντρωμένο στον χώρο αυτό που κινούμαστε, based στο Λονδίνο, και συνεπενδύουμε μαζί τους. Οπότε, με αυτό μας δίνει πρόσβαση σε πράγματα που γίνονται σε μια ευρεία γεωγραφική περιοχή που ουσιαστικά πιάνει EMEA, APAC και ASIA.
Παναγιώτης
Oκέι. Άρα αυτό είναι το score to fund.
Οδυσσέας
Σωστά, αυτό είναι το scope to fund που έχουμε επενδύσει και συνεπενδύουμε με τις συγκεκριμένες εταιρείες.
Παναγιώτης
Αρκετά progressive αυτό σαν στρατηγική. Πιστεύεις ότι είναι κάτι το οποίο πρέπει να το ακολουθήσουν και άλλοι; Είναι κάτι το οποίο δουλεύει σαν στρατηγική;
Οδυσσέας
Κοίτα, το δικό μας ανταγωνιστικό πλεονέκτημα όλα αυτά τα χρόνια και νομίζω αυτό που μας έχει φτάσει εδώ, με τα θετικά του και τα αρνητικά του, είναι το diversity. Είναι ότι ασχολούμαστε και έχουμε επενδύσει σε διαφορετικά πράγματα, πάντα στον ίδιο κλάδο, γιατί αυτόν καταλαβαίνουμε και ξέρουμε. Αλλά διαφορετικές εταιρείες με διαφορετικό αντικείμενο, διαφορετικό γεωγραφικό scope και διαφορετικές υπηρεσίες και πελάτες… Μέσα στα χρόνια αυτό μας έχει δώσει τη δυνατότητα να κάνουμε adjust σε οποιεσδήποτε κρίσεις, σε οποιεσδήποτε αλλαγές γίνονται στο οικοσύστημα ή σε macro level.
Παναγιώτης
Αν μπλοκάρει κάτι, κάνουμε focus σε κάτι που δουλεύει.
Οδυσσέας
Σωστά, σωστά. Οπότε, το diversity θέλει agility όμως. Δηλαδή να μπορείς γρήγορα να παίρνεις αποφάσεις…
Παναγιώτης
Ακριβώς.
Οδυσσέας
Για το που πρέπει να δώσεις το focus, που πρέπει να επενδύσεις περαιτέρω. Αυτό κάνουμε και αυτό το βλέπουμε και σήμερα. Ας πούμε, αυτή τη στιγμή που μιλάμε παρ’ όλη την κρίση που βλέπουμε κυρίως στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή, εμείς έχουμε ένα μεγάλο business που είναι στη Μέση Ανατολή, που στην καλύτερη εποχή ever... δηλαδή αναμένονται 3,5 trillion στα επόμενα πέντε χρόνια εξτρά από όσα ήταν να μπουν στην περιοχή αυτή. Η καταναλωτική εμπιστοσύνη είναι στο υψηλότερο επίπεδο που ήτανε ποτέ κ.τ.λ. Το λέω ως ένα παράδειγμα. Άλλο παράδειγμα είναι στην Ελλάδα ο τουρισμός. Δηλαδή έχουμε ένα μεγάλο κομμάτι του business κάποιων από τις εταιρείες μας ασχολούνται με τον τουρισμό που είναι ένας κλάδος που παρ’ όλο που άλλοι κλάδοι επηρεάζονται από την κρίση, δεν έχει επηρεαστεί ακόμα.
Παναγιώτης
Υπάρχουν άλλες επενδύσεις που κοιτάζετε στο μέλλον; Υπάρχουν άλλα areas στα οποία θα κάνετε investments χωρίς να παίρνετε το control;
Οδυσσέας
Σωστά. Ο χώρος είναι συγκεκριμένος και ουσιαστικά οριοθετείται από αυτά που περιέγραψες , δηλαδή marketing, commerce, technology. Αυτό είναι το τρίγωνο που οριοθετεί τον χώρο που κάνω επενδύσεις. Ναι, υπάρχουνε εταιρείες, μιλάμε ήδη με εταιρείες τέτοιες. Τα βασικά χαρακτηριστικά που έχουνε είναι ότι καταρχήν εμείς μπορούμε να προσθέσουμε αξία σε αυτές και δεν εννοώ χρηματική αξία, δεν είναι τα χρήματα που βάζουμε ή η αξία...
Παναγιώτης
Economic scale, operation...
Οδυσσέας
Economic scale, το network που έχουμε, η γνώση που έχουμε κτλ. Και το δεύτερο κομμάτι, ότι υπάρχουνε synergies μεταξύ αυτών των εταιρειών και των υπόλοιπων εταιρειών μας. Αυτό είναι το βασικό τέτοιο... Είμαστε σε συζητήσεις με διάφορες εταιρείες, αλλά ελπίζω στο επόμενο διάστημα να ανακοινώσουμε κάποιες από αυτές.
Παναγιώτης
Θες να μας πεις λίγο για τον όμιλο; Έχετε τέσσερις εταιρείες οι οποίες είναι φοβερές και κάνουνε και διαφορετικά πράγματα. Μας μίλησες και για Chinese walls.
Οδυσσέας
Σωστά.
Παναγιώτης
Οπότε, έχουνε και διαφορετικό scope, διαφορετικό management.
Οδυσσέας
Σωστά, σωστά.
Παναγιώτης
Μίλησε μας λίγο για το πώς έχετε αναπτύξει τον όμιλο.
Οδυσσέας
Ας ξεκινήσω, λοιπόν, από το Project Agora, που ήδη αναφέρθηκα, που αυτή τη στιγμή είναι η μεγαλύτερη από τις εταιρείες, στις οποίες έχουμε επενδύσει και ασκούμε το management. Το Project Agora είναι μια εταιρεία που στην ουσία του παρέχει υπηρεσίες σε media owners. Media owners είναι είτε digital publishers, δηλαδή μπορεί να είναι ένας δημοσιογραφικός οργανισμός που παράγει περιεχόμενο σε τοπικό επίπεδο, μια κατηγορία, ή retailers, ένα e-shop, ένας οργανισμός λιανικής που πουλάει υπηρεσίες μέσω ψηφιακών μέσων. Γιατί μας ενδιαφέρει αυτός ο χώρος; Γιατί ενδιαφέρει το Project Agora αυτός ο χώρος; Το ενδιαφέρει γιατί καταρχήν βλέπει μια ευκαιρία. Ο κλάδος αυτός είναι αρκετά μεγάλος. Το industry αυτό...
Παναγιώτης
Μεγαλώνει ραγδαία.
Οδυσσέας
Είναι αρκετά μεγάλο, μεγαλώνει ραγδαία, όσο μεγαλώνει η κατανάλωση περιεχομένου ψηφιακά και όσο μεγαλώνει το e-commerce ψηφιακά και βλέπουμε όμως και ένα challenge. Αυτό προσπαθεί το Project Agora να λύσει, που είναι από τη μια υπάρχει πίεση μεριδιακή από τους μεγάλους global players, από το Google, το Facebook, την Amazon κτλ, που συρρικνώνουν το μερίδιο των τοπικών παικτών, ένα κομμάτι... Από τη δεύτερη μεριά υπάρχει ένα παράδοξο, που είναι ότι ενώ υπάρχει τεράστια ανάπτυξη τεχνολογικών λύσεων εκεί πέρα έξω, οι παίκτες αυτοί, οι media owners, για διάφορους λόγους που έχουν να κάνουν με το μέγεθός τους, με τη δυνατότητα τους να προσελκύσουν ταλέντο κ.τ.λ, δεν μπορούν να κάνουν digital transformation, δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία που είναι διαθέσιμη εκεί πέρα έξω. Οπότε, το Project Agora ουσιαστικά δημιουργεί υπηρεσίες που σχετίζονται με το digital transformation των media owners.
Παναγιώτης
Oκέι.
Οδυσσέας
Δουλεύει αυτήν τη στιγμή με περίπου 3.000 digital properties σε μια ευρεία γεωγραφική περιοχή που καλύπτει Ευρώπη, Μέση Ανατολή, Βόρειο Αφρική, και τα τελευταία δύο χρόνια και Λατινική Αμερική, κυρίως Βραζιλία, Κολομβία και Μεξικό. Και είναι στη φάση ανάπτυξης τώρα, που ουσιαστικά από μια εταιρεία 150 ατόμων που κάνει γύρω στα 30 εκατομμύρια, φτάνει σε ένα καινούριο inflection point, που πιστεύουμε ότι μέσα στα επόμενα τρία με πέντε χρόνια αυτή η εταιρεία θα έχει πολλαπλασιάσει κατά πολύ τα μεγέθη.
Παναγιώτης
Ένα scale up δηλαδή μέσα στο portfolio σας.
Οδυσσέας
Σωστά, ένα scale up μέσα στο portfolio μας. Τα μεγέθη αυτά, σε global επίπεδο, δεν είναι συνηθισμένα...
Παναγιώτης
Ναι, είναι εκτός...
Οδυσσέας
Δηλαδή, είναι unique το case του Project Agora.
Παναγιώτης
Ακριβώς. Είναι 150 άτομα, μας είπες...
Οδυσσέας
Είναι 150 άτομα...
Παναγιώτης
Με 30 εκατομμύρια annual τζίρο.
Οδυσσέας
Σωστά. Μεγάλο μέρος, και αυτό η ανάπτυξη έγινε τον τελευταίο χρόνο. Είναι σε R&D. Το Project Agora είναι από τις εταιρείες που έχουμε επενδύσει, αυτή που δημιουργεί και τεχνολογία σε μεγαλύτερο βαθμό από οποιαδήποτε άλλη, proprietary τεχνολογία... Τα πράγματα που πολύ αρχικά κάναμε και θα έλεγα είναι κομβικά ήταν ότι αποφασίσαμε να χτίσουμε ένα technology hub εκτός Αθήνας, στην Πάτρα, για να απορροφήσουμε ταλέντο τοπικό, που πιστεύαμε ότι υπήρχε στην περιοχή. Το οποίο από έναν άνθρωπο που ξεκινήσαμε το 2006, που ήτανε στο founding team, έχει φτάσει αυτή τη στιγμή να ξεπεράσει τα 100 άτομα. Είμαστε ένας από τους μεγαλύτερους employers στην Πάτρα αυτή τη στιγμή με το 98% του προσωπικού μας να είναι engineers, πολλοί και απ’ την ίδια σχολή.
Παναγιώτης
Ναι, ναι.
Οδυσσέας
Δηλαδή, είναι απίστευτο.
Παναγιώτης
Είναι και πολύ ωραίο hub η Πάτρα, έχει αρκετή δυναμική.
Οδυσσέας
Σωστά, σωστά. Το είδαν όλοι δέκα χρόνια αφού είχαμε ξεκινήσει. Δηλαδή τώρα έχεις και την Ernst&Young, και έχεις και εταιρείες που ήμασταν μαζί...
Παναγιώτης
Semiconductors πολλούς.
Οδυσσέας
Σωστά, αρκετό καιρό. Και βλέπεις ότι η ανάπτυξη γύρω από τα πανεπιστήμια πόσο σημαντική είναι και πόσο untapped είναι στην Ελλάδα, πόσο δεν το έχουμε κάνει. Και περιφερειακά υπάρχουνε ευκαιρίες τέτοιες.
Παναγιώτης
Πραγματικά.
Οδυσσέας
Γίνονται πράγματα τώρα στη Θεσσαλονίκη. Διάφορες εταιρείες το κάνουνε και ευελπιστώ ότι θα γίνουν και άλλα στο μέλλον τέτοια περισσότερα.
Παναγιώτης
Και θα πάμε και στο θέμα της Ελλάδας, επειδή είσαι απ’ τους ανθρώπους που είναι very early on στο οικοσύστημα, απ’ το 2006 και απ’ το 2001 με την προηγούμενή σου εταιρεία. Έχει νομίζω πολύ ενδιαφέρον να ακούσουμε και τις σκέψεις σου για το οικοσύστημα. Αλλά ήμασταν στις εταιρείες του Group.
Οδυσσέας
Οπότε, το Project Agora είναι αυτό...
Παναγιώτης
Project Agora.
Οδυσσέας
Είναι σε ένα scale up face, έχει πατήσει ένα inflection point αυτή τη στιγμή, που θα πολλαπλασιάσει την αξία της εταιρείας το επόμενο διάστημα. Η εταιρεία κάνει ένα funding round αυτή τη στιγμή που είμαστε. Παρ’ όλη την υπερβάλλουσα κατάσταση, πιστεύουμε ότι λόγω του μεγέθους και της επιτυχίας, θα κλείσει μέσα στο επόμενο διάστημα. Η δεύτερη εταιρεία στην οποία έχουμε επενδύσει και έχουμε το management, λέγεται Talewind. Η Talewind ασχολείται με αυτό που λέμε digital experience. Λειτουργεί καταρχήν ως consultant και integrator τεχνολογιών, τεχνολογιών που είναι πάνω στο marketing, για μεγάλες εταιρείες. Είτε αυτές οι εταιρείες είναι μεγάλοι διαφημιζόμενοι, επωνυμία-κατηγορία που πιάνει, είτε αυτές οι κατηγορίες είναι retailers, έτσι;
Παναγιώτης
Oκέι.
Οδυσσέας
Οπότε, τι πρόβλημα προσπαθεί να λύσει; Προσπαθεί να λύσει το πρόβλημα ότι μέχρι και σήμερα ο βασικός αγοραστής τεχνολογίας στις εταιρείες, ήτανε ο CTO, ο CIO κ.τ.λ. Αυτό έχει αλλάξει. Ο μεγαλύτερος αγοραστής τεχνολογιών αυτή τη στιγμή είναι ο CMO.
Παναγιώτης
Σωστά.
Οδυσσέας
Οι chief marketing officers έχουνε το μεγαλύτερο technology budget αυτή τη στιγμή.
Παναγιώτης
Ή τουλάχιστον appetite.
Οδυσσέας
Σε πολλές εταιρείες και budget. Και ο ρόλος του CMO πλέον έχει διευρυνθεί για να πιάσει όλο το φάσμα της επαφής με τον καταναλωτή είτε είναι στο awareness είτε είναι στο experience, αφού κάποιος γίνει πελάτης κ.τ.λ. Ενώ, λοιπόν, υπάρχει το appetite και υπάρχει και το budget σε πολλές εταιρείες, μέχρι τώρα τι γινότανε; Πρώτον δεν υπήρχαν τα resources να βοηθήσουνε τους CMOs να πάρουν τις σωστές αποφάσεις ως προς τις τεχνολογίες ή βρεθήκανε με πολλά legacy συστήματα ή πολλά point solutions, πολλές μεμονωμένες τεχνολογίες, που επίσης ήτανε δύσκολο να δημιουργήσουνε μια συνεκτική εικόνα και, προφανώς, να ενοποιήσουνε όλα τα actions κάτω από έναν κοινό άξονα. Οπότε, εκεί έρχεται η Talewind... Talewind είναι ο ούριος άνεμος στα ελληνικά. Δεν αντικαθιστά, προφανώς, τη δουλειά που κάνει μια εταιρεία εσωτερικά. Αυτό που κάνει σε consulting επίπεδο και σε integration επίπεδο, βοηθάει τις εταιρείες να πάρουν τις σωστές αποφάσεις ως προς το ποιες marketing τεχνολογιες να χρησιμοποιήσουνε, πώς να τις υλοποιήσουνε, ποια processes και operations να δημιουργήσουν από πίσω και πώς να μετρήσουν το αποτέλεσμα, αυτό κάνουν.
Παναγιώτης
Oκέι.
Οδυσσέας
Ο βασικός όγκος δουλειάς της Talewind είναι στη Μέση Ανατολή, που λέγαμε πριν. Δουλεύουνε με πολύ μεγάλους οργανισμούς, όπως είναι για παράδειγμα μεγάλοι telcom clients στον χώρο του αυτοκινήτου ή...
Παναγιώτης
Retailers.
Οδυσσέας
Ή στο real estate ή retailers. Και ακόμα και με μεγάλες εταιρείες τύπου, η W.C. ας πούμε στη μέση Ανατολή, που κάνουν chores κομμάτια του business που έχουνε λόγω της εξειδίκευσης που έχει αποκτήσει η Talewind.
Παναγιώτης
Oκέι.
Οδυσσέας
Και αντίστοιχα και με retailers, ειδικά η Talewind έχει αποκτήσει expertise σε έναν χώρο που γίνεται πολύ hot, που είναι ο χώρος του retail media και του retail και του commerce advertising, δηλαδή πώς retailers..
Παναγιώτης
Να διαφημίσουν...
Οδυσσέας
Μπορούν να απορροφήσουν διαφημιστική δαπάνη από τους προμηθευτές τους. Το καλύτερο παράδειγμα αυτού είναι η Amazon. Έχει φτιάξει ένα αυτή τη στιγμή 30 billion, που θα ξεπεράσει και το Facebook στα επόμενα χρόνια σε διαφημιστική δαπάνη, ουσιαστικά εισπράττοντας λεφτά από τους suppliers, τους προμηθευτές που έχει, για να διαφημίσουνε τα προϊόντα τους μέσα στο περιβάλλον της Amazon. Η Talewind λοιπόν έχει δημιουργήσει ένα expertise πάνω σε αυτό και ουσιαστικά δουλεύει με retailers αυτή τη στιγμή, και στην Ελλάδα και σε άλλες αγορές, για να τους βοηθήσει να φτιάξουν αυτή τη γραμμή εισόδου. Οπότε, η Talewind κάνει αυτά. Μετά έχουμε επενδύσει σε δύο άλλες εταιρείες οι οποίες έχουν παρεμφερές αντικείμενο και πιο τοπικό χαρακτήρα ως προς τους πελάτες με τους οποίους συνεργάζονται. Η μια είναι η Forestview, που ουσιαστικά είναι ένα marketing consultancy agency, παρέχει υπηρεσίες σε brands που θέλουν να μεγαλώσουνε καταλαβαίνοντας τις ανάγκες και τις επιθυμίες των τελικών καταναλωτών.
Παναγιώτης
Oκέι.
Οδυσσέας
Οπότε, ουσιαστικά χρησιμοποιεί data για να καταλάβει τι θέλει ο τελικός καταναλωτής και έτσι να βοηθήσει το brand να πάει προς αυτή την κατεύθυνση, έτσι; Και το κάνει σε όλο το ταξίδι του καταναλωτή, σε όλο το φάσμα εμπειρίας που έχει ένα brand με τον καταναλωτή. Το κάνει επιτυχημένα εδώ και αρκετά χρόνια, είναι ένα από τα πιο βραβευμένα και επιτυχημένα agencies στην Ελλάδα. Και ένα αντίστοιχο παράδειγμα-επένδυση έχουμε στην αγορά της Ρουμανίας, που είναι μια αρκετά αναπτυσσόμενη αγορά, ειδικά για όσους την έχουν παρακολουθήσει από εκεί που την έχουμε παρακολουθήσει εμείς, δηλαδή από τις αρχές του 2000, πόσο έχει αναπτυχθεί αυτή η αγορά και σε GDP και σε τεχνογνωσία...
Παναγιώτης
Education.
Οδυσσέας
Και σε education κ.ο.κ. Η ThinkDigital στην αγορά τη συγκεκριμένη απ’ τους μεγάλους της digital players.
Παναγιώτης
Oκέι. Σύνολο, πόσα άτομα απασχολεί ο...
Οδυσσέας
Ο όμιλος απασχολεί στις εταιρείες που ασκούμε το management γύρω στα 250 άτομα.
Παναγιώτης
Πολλοί.
Οδυσσέας
Με ρώτησες για milestones πριν. Ένα απ’ τα milestones είναι ότι φέτος, το 2022, ο όμιλος αναδείχτηκε ως ένας απ’ τους δέκα καλύτερους εργοδότες στην Ελλάδα. Το group συνολικά ήταν στο top-10 του best work places για πρώτη φορά, που δείχνει ότι την όλη επένδυση που κάνουμε στην ανάπτυξη του δυναμικού μας, ότι έχει νόημα και μεταφράζεται τέλος πάντων και σε awards…
Παναγιώτης
Ακριβώς.
Οδυσσέας
Και σε διάφορα πράγματα.
Παναγιώτης
Και είναι και πολύ σπουδαία αναγνώριση αυτή κατ’ αρχάς. Νομίζω ότι όλες οι εταιρείες θα έπρεπε να προσπαθούν να γίνουν best workplace για τους εργαζόμενους τους. Και ήταν και η επόμενή μου ερώτηση. Τι πιστεύεις ότι έχει συνεισφέρει και έχει συνδράμει στο να φτάσετε σε αυτό το επίπεδο, να είστε ένας από τους top employers στην Ελλάδα; Και πώς αναπτύσσεις εσύ τη στρατηγική σου γύρω από αυτό; Πώς προσλαμβάνεις, πώς χτίζεις την κουλτούρα;
Οδυσσέας
Σωστά.
Παναγιώτης
Μίλα μας λίγο για την people culture μέσα στην εταιρεία.
Οδυσσέας
Μεγάλο θέμα.
Παναγιώτης
Μεγάλο.
Οδυσσέας
Και ξέρεις, με όλη τη συζήτηση γύρω από hybrid και καινούργιο τρόπο εργασίας κ.τ.λ, γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρουσα. Καταρχήν, η δικιά μας η λογική ήταν και είναι και θα είναι ότι πρέπει να υπάρχει alignement μεταξύ του corporate vision και του personal development των ανθρώπων. Οπότε, ουσιαστικά, μιλάμε για μια σύμβαση, ένα contract μεταξύ εταιρείας και...
Παναγιώτης
Εργαζόμενων.
Οδυσσέας
Εργατών. Ότι εμείς θέλουμε να πάμε εταιρικά, αυτό είναι το vision, προς τα εδώ. Εσύ σαν οντότητα, σαν επαγγελματίας, θες να πας από κει. Πρέπει να βρούμε ένα κοινό μονοπάτι για να πάμε εκεί. Πέρα από το θεωρητικό της υπόθεσης, για εμάς υπάρχει μια διαδικασία συγκεκριμένη που καταγράφονται, οροθετούνται και παρακολουθούνται στη διάρκεια του χρόνου, όχι κατ’ επίφαση, στην πραγματικότητα. Με επένδυση από την εταιρεία στην εκπαίδευση των ανθρώπων και θα έλεγα ότι αυτό είναι, ξέρεις, που είναι και ένας όρος που χρησιμοποιείται πάρα πολύ, το EVP της εταιρείας, το proposition προς τους employees, που κάνουμε και κάναμε σαν οργανισμός, είναι το development των ανθρώπων. Και βάζουμε πάρα πολύ χρόνο, σκέψεις, resources για το πώς μπορούμε να το βελτιώνουμε και να το κάνουμε καλύτερο. Τώρα με ρώτησες, και ξέρεις, είναι μια από τις πιο παρεξηγημένες λέξεις, που είναι το culture. Κάναμε ένα town hall την προηγούμενη βδομάδα και ένα από τα πράγματα που είπα είναι ότι, ιδίως τώρα, με το hybrid work και την έλλειψη καθημερινής φυσικής επαφής μεταξύ μας, το culture όχι ως θεωρητικό construct, όχι ως τραπεζάκια ping pong για να παίζουμε ping pong, αλλά ως ο δεσμός εμπιστοσύνης μεταξύ μας, είναι ό,τι πιο σημαντικό. Για μένα culture αυτό είναι. Είναι ο δεσμός εμπιστοσύνης μεταξύ ενηλίκων για να πετύχουν από κοινού κάτι που έχουνε θέσει ότι μπορεί να πετύχουνε, στον καλύτερο βαθμό που μπορεί ο καθένας να το πετύχει και πρέπει να το πετύχει. Ωραία το ορίσαμε. Το δύσκολο είναι πώς το κάνεις αυτό, πώς δημιουργείς τη σχέση εμπιστοσύνης, και εκεί υπάρχουνε διάφορα initiatives που δουλεύουμε ώστε αυτό να ενδυναμώνεται...
Παναγιώτης
Ακριβώς.
Οδυσσέας
Χρόνο με τον χρόνο.
Παναγιώτης
Είναι ongoing fight αυτό, είναι κάτι το οποίο πρέπει να είναι ongoing προσπάθεια.
Οδυσσέας
Σωστά.
Παναγιώτης
Αλλά μου άρεσε πάρα πολύ ο ορισμός που έδωσες για το culture, νομίζω είναι αρκετά spot on και θα το κρατήσουμε.
Οδυσσέας
Ωραία.
Παναγιώτης
Κοιτώντας λίγο τα milestones, επίσης ένα που δεν έχουμε συζητήσει καθόλου είναι το fund raising που κάνατε. Το 2017 σηκώσατε έναν γύρο χρηματοδότησης.
Οδυσσέας
Ναι, ήταν η πρώτη φορά που κάναμε κάτι τέτοιο. Ο όμιλος είναι κερδοφόρος όλα αυτά τα χρόνια. Είμαστε μια εταιρεία υπηρεσιών. Προφανώς επενδύουμε και σε δικιά μας τεχνολογία όλο και περισσότερο τα τελευταία 5-6 χρόνια. Το Project Agora κυρίως επενδύει μπροστά σε τεχνολογία, αλλά ο όμιλος ήταν κερδοφόρος. Οπότε επανεπένδυε πάντα την κερδοφορία του στην ανάπτυξη, έτσι;
Παναγιώτης
Στην ανάπτυξη.
Οδυσσέας
Οπότε, απ’ τα 18 χιλιάρικα αρχικού κεφαλαίου το 2006, η μέτοχοι δεν κλήθηκαν να βάλουν χρήματα ξανά. Επανεπενδύαμε πάντα τα κέρδη και έχουμε φτάσει σήμερα εδώ που είμαστε, ένας όμιλος που ξεπερνάει τα 50 εκατομμύρια σε τζίρο.
Παναγιώτης
Σε τζίρο.
Οδυσσέας
Το 2017, νιώσαμε την ανάγκη, μάλλον είδαμε την ανάγκη για το μέλλον, να δημιουργήσουμε μια σχέση με το VC οικοσύστημα στην Ελλάδα, όχι γιατί χρειαζόμασταν τα χρήματα για το Project Agora. Γιατί για το Project Agora έγινε ένα seed round από την Venture Friends. Κυρίως για να δημιουργήσουμε τη σχέση για μελλοντική αξιοποίηση. Που όντως αυτή τη στιγμή μπαίνοντας το Project Agora στη φάση που είναι και που θα χρειαστεί fund raising για να κάνει accelerate τα επόμενα βήματά του, η σχέση που έχουμε δημιουργήσει με την Venture Friends και με την ομάδα εκεί πέρα, είναι πολύ χρήσιμη.
Παναγιώτης
Ακριβώς, ακριβώς.
Οδυσσέας
Οπότε, για αυτό και μάθαμε και την άλλη πλευρά, πώς ένας επενδυτής βλέπει τη σχέση με μια εταιρεία στην οποία επενδύει, που και αυτό είναι μια χρήσιμη εμπειρία.
Παναγιώτης
Απόλυτα, απόλυτα. Και νομίζω ήταν έξυπνη ιδέα να βάλετε και έναν επενδυτή μέσα στο trajectory αυτό, για να έχετε ίσως και περισσότερο input, λίγο το...
Οδυσσέας
Και σε board επίπεδο, ναι.
Παναγιώτης
Network effect.
Οδυσσέας
Σωστά.
Παναγιώτης
Ιδιαίτερα αν είναι έξυπνα τα χρήματα νομίζω ότι οι επενδύσεις αυτές είναι critical.
Οδυσσέας
Σωστά, σωστά.
Παναγιώτης
Για την πορεία μιας εταιρείας. Τι σε κάνει excite για το μέλλον; Ποια είναι τα πράγματα που σαν Group σχεδιάζετε στο μέλλον και είναι αυτά που σε ενθουσιάζουν περισσότερο;
Οδυσσέας
Λόγω της δομής του ομίλου υπάρχουνε πολλά επίπεδα για να μπεις στην ερώτηση. Υπάρχουνε πράγματα που μας κάνουν excite σε επίπεδο...
Παναγιώτης
Εταιριειών...
Οδυσσέας
Εταιρειών. Και η κάθε εταιρεία έχει το δικό της excitement factor που το δουλεύουν οι managing directors των εταιρειών με τις ομάδες τους κ.τ.λ. Εγώ κάνω share το excitement μαζί τους. Σε ομιλικό επίπεδο υπάρχουν τα mega trends που έλεγες πριν, που εκεί υπάρχει επίσης excitement. Θα έλεγα όμως τα mega trends, ναι υπάρχουν, τα βλέπουνε κι άλλοι κ.τ.λ. Αυτό που εν τέλει, και το καταλάβαμε τώρα, μας κάνει excite, είναι η αλλαγή. Οι διαρκείς αλλαγές είναι μέσα στο DNA του οργανισμού. Το διαρκές adjustment. Γ ιατί δεν ξεκινήσαμε τώρα, έχουμε 15-16 χρόνια trajectory αυτή τη στιγμή.
Παναγιώτης
Ακριβώς.
Οδυσσέας
Οι διαρκείς αλλαγές, που καλώς ή κακώς στην Ελλάδα γίνανε και σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι γίνανε σε άλλες χώρες, θα έλεγα ότι είναι κάτι το οποίο, μπορεί να ακούγεται περίεργο, μας κάνει excite. Γιατί πιστεύουμε ότι υπάρχουν opportunities...
Παναγιώτης
Ακριβώς.
Οδυσσέας
…στις αλλαγές αυτές.
Παναγιώτης
Και σίγουρα και μέσα στην πανδημία πρέπει να επιταχύνθηκαν οι αλλαγές αυτές.
Οδυσσέας
Πάρα πολύ.
Παναγιώτης
Ποιες είναι αυτές, λοιπόν, οι τάσεις που βλέπεις; Πώς αλλάζει ο χώρος της διαφήμισης ή της επικοινωνίας και πώς προσαρμόζετε εσείς τη στρατηγική σας σε αυτές τις αλλαγές;
Οδυσσέας
Το πιάσαμε λίγο στην αρχή. Η μεγάλη διαφορά που βλέπουμε είναι ότι πλέον χώροι οι οποίοι ήταν τελείως διακριτοί πριν, έρχονται πολύ πιο κοντά. Οπότε, το skill set από τη μια και από την άλλη, αυτό είναι το σημείο εκκίνησης, οι ανάγκες που έχουνε τα brands ή οι media owners ή όποιοι είναι τέλος πάντων, οι retailers... Πρέπει να βρεις τρόπους να τα ικανοποιήσεις, πολύ πιο συνθετικούς, και εκεί είναι το μεγαλύτερο trend που βλέπω. Παράδειγμα, ακόμα και στο industry το δικό μας, οι εταιρείες ήταν χωρισμένες. Υπήρχανε άλλες εταιρείες που ασχολιόντουσαν με το κομμάτι του awareness, άλλες εταιρείες που ασχολιόντουσαν με το κομμάτι του consideration και του να οδηγήσουν κάποιον να κάνει μια αγορά, και άλλες εταιρείες οι οποίες ειδικευόντουσαν στο κομμάτι του commerce, στο κομμάτι των υπηρεσιών στο τελικό στάδιο ενός ταξιδιού. Πλέον, ενώ προφανώς υπάρχουνε πολλά κομμάτια σε αυτό το ταξίδι, επειδή δεν είναι γραμμικό το ταξίδι του καταναλωτή, περισσότερο μοιάζει με φλιπεράκι, πηγαίνει σε διάφορα στάδια. Μπορεί να δει κάτι, μετά να γυρίσει να διαβάσει ένα review και μετά να ρωτήσει και έναν φίλο του και να το αγοράσει μετά από πέντε μέρες γιατί είδε μια διαφήμιση στην τηλεόραση. Το προϊόν γίνεται πιο σύνθετο, η ανάγκη πολλών διαφορετικών skills κάτω απ’ το ίδιο τραπέζι, κάτω απ’ την ίδια ομάδα, χρησιμοποιώντας δεδομένα, ξέρεις… Και όταν λέω δεδομένα, όχι μόνο σε επίπεδο αναλυτικό αλλά σε επίπεδο action, machine learning, artificial intelligence κ.λ.π.
Παναγιώτης
Σωστά.
Οδυσσέας
Είναι θα έλεγα το mega trend σε αυτόν τον οργανισμό. Από κει και πέρα, υπάρχουνε δημογραφικά ή behavioral πράγματα, που κάποια παραμένουν πάντα ίδια, ξέρεις, η φύση του ανθρώπου δεν αλλάζει μέσα σε 10-15 χρόνια, και άλλα που αλλάζουνε όπως είναι η αύξηση του e-commerce penetration.
Παναγιώτης
Σωστά. Και μιας και μιλάς για e-commerce, ήταν η επόμενή μου ερώτηση. Πώς αλλάζει το σκηνικό, το disruption που βλέπουμε στο e-commerce, το ψηφιακό καλάθι; Και πώς βλέπεις τα brands να ανταποκρίνονται σε αυτό; Απ’ τη μια, και τα brands και οι retailers. Πώς βλέπεις να ανταποκρίνονται σε αυτό και πώς βλέπεις και τους υπόλοιπους rivals, τους startups ή τις tech εταιρείες που πιάνουνε πολύ μεγάλο χώρο; Υπάρχει και ένα ολιγοπώλιο σε πολλά σημεία του οικοσυστήματος. Μίλησε μας λίγο για το commerce πιο συγκεκριμένα.
Οδυσσέας
Κοίτα, μιλώντας και για excitement, είναι από τα πράγματα που με κάνουν excite αυτό το “τι γίνεται σε αυτόν τον χώρο”... Ας το πιάσουμε καταρχήν από τη μεριά των brands. Τα brands πλέον έχουν να διαχειριστούν πάρα πολλά touch points στα οποία έρχονται σε επαφή με τους καταναλωτές. Είτε είναι στο αρχικό στάδιο που κάποιος αρχίζει να κάνει consider αν θα αγοράσει ένα προϊόν ή αν θα ενδιαφερθεί για ένα προϊόν, μέχρι τα πιο κάτω. Οπότε υπάρχει ένα proliferation, ένας γιγαντισμός τέλος πάντων, των touch points που ένα brand πρέπει να χρησιμοποιήσει για να μιλήσει με τους καταναλωτές. Αυτό είναι ένα μεγάλο trend και βλέπεις ότι ξεπετάγονται και καινούργια. Δηλαδή το TikTok δεν υπήρχε στο μυαλό μας πριν πέντε χρόνια. Πλέον είναι στη βασική ατζέντα όλων των marketeers που ψάχνουν να βρουν τρόπους να το αξιοποιήσουν. Αυτό είναι το ένα. Το δεύτερο είναι ότι υπάρχουνε κινήσεις και από brands, και από μέσα, και από retailers, να μικρύνουν το path στο conversion. Παράδειγμα, το Snap, το Facebook, η Google κ.τ.λ προσπαθούν με διάφορους τρόπους, ακόμα και να μπορείς να κάνεις την αγορά, να κάνεις τη συναλλαγή αγοράζοντας ένα προϊόν μέσα στον χώρο αυτόν που είσαι. Δηλαδή, μέσα στο TikTok να κάνεις την αγορά. Και άμα δεις και το παράδειγμα τι γίνεται στην Ασία αυτή τη στιγμή με το live shopping κ.τ.λ., αυτό είναι ακόμα πιο προφανές. Ξέρεις, είναι κόσμος που αγοράζει εκείνη τη στιγμή που ένας influencer...
Παναγιώτης
Ποστάρει κάτι.
Οδυσσέας
Ποστάρει κάτι. Οπότε, το να κάνω minimize το path to conversion είναι ακόμα ένα mega trend. Το τρίτο κομμάτι είναι ότι αρχίζουν και γίνονται λίγο δυσδιάκριτοι οι ρόλοι μεταξύ των τριών players που ανέφερες. Brands από τη μια, μέσα από την άλλη, οι πλατφόρμες τέλος πάντων, και retailers από την άλλη. Οι retailers, είπαμε και πριν, γίνονται διαφημιστικά μέσα, έτσι; Είναι διαφημιστικά μέσα, παράγουνε περιεχόμενο πολλοί από αυτούς. Είναι διαφημιστικά μέσα; Είναι retailers; Τι είναι; Έχεις πλατφόρμες που γίνονται και retailers, πουλάνε προϊόντα, και έχεις και brands που γίνονται και μέσα, δημιουργούν περιεχόμενο οι ίδιοι. Οπότε, οι διακριτοί ρόλοι σε αυτό το οικοσύστημα δεν είναι και τόσο διακριτοί. Οπότε, άλλο ένα trend...
Παναγιώτης
Και πολύ ενδιαφέρον.
Οδυσσέας
Και πολύ ενδιαφέρον, σωστά. Για να δεις και τι θα έπρεπε να κάνουνε εν τέλει. Γιατί πολλά είναι και trends, hives και έχουν και waves..
Παναγιώτης
Ακριβώς.
Οδυσσέας
Στο πώς συμπεριφέρονται όλοι αυτοί. Και το τέταρτο είναι... Το πιάσαμε λίγο πριν, είναι αυτή η τάση συρρίκνωσης, consolidation των αγορών, που λόγω οικονομιών κλίμακος, γίνεται όλο και πιο ταχεία. Αντίστοιχα, για να μην το βλέπουμε μονόπλευρα, τι γίνεται στην Κίνα... Ένα απ’ τα βιβλία που διαβάζω αυτή τη στιγμή είναι για το Tencent, είναι για την επιρροή του Tencent στην κινεζική αγορά και πόσο αυτό μπορεί να βγει έξω απ’ αυτή και πόσο αυτό είναι κομμάτι από την γενικότερη στρατηγική της Κίνας να βγει από τα στεγανά του κινεζικού market. Οπότε, δεν υπάρχει μόνο το Amazon, υπάρχουν και άλλοι παίκτες σε άλλες αγορές.
Παναγιώτης
Φυσικά. Έχουμε. Το TikTok επίσης είναι.
Οδυσσέας
Σωστά, σωστά. Οπότε, αυτά τα τέσσερα είναι, ξέρω γω, mega trends, και υπάρχουν και άλλα προφανώς αν μπούμε σε πιο βάθος. Αλλά αυτά είναι που κάνουν excite ανθρώπους σαν και μένα τουλάχιστον, που το βλέπουν και λίγο πιο μακροσκοπικά το παιχνίδι.
Παναγιώτης
Ακόμα πιο exciting γιατί είστε very well positioned να κάνετε capitalize όλες αυτές τις αλλαγές και να τις βλέπετε πιο γρήγορα από άλλους, να προσαρμόζεστε και να κάνετε...
Οδυσσέας
Arbitrage the future.
Παναγιώτης
Arbitrage the future, ακριβώς. Πηγαίνουμε πίσω στο ξεκίνημα. Στην Ελλάδα, η αγορά συνήθως εδώ είναι λίγο πιο slow στο να απορροφήσει τις αλλαγές αυτές, να τις κάνει, να τις εκμεταλλευτεί. Πώς βλέπεις να πηγαίνουμε σαν αγορά;
Οδυσσέας
Θα έλεγα, παραδοσιακά είμαστε 3-5 χρόνια πίσω σε τέτοιου είδους εξελίξεις, που μερικές φορές μπορεί να είναι και καλό. Δηλαδή, έχοντας δει πράγματα που δεν πήγανε σωστά ή ήταν hype σε άλλες αγορές, μπορείς να τα απορροφήσεις με πιο κριτική ματιά. Από την άλλη και διευρύνοντας και λίγο την κουβέντα και πιάνοντας και τον χώρο των startups και scaleups και τις δημιουργίες τεχνολογίας κ.τ.λ., έχει αρχίσει πλέον να δημιουργείται ένα οικοσύστημα που φτάνει μετά από πολλά χρόνια σε ένα επίπεδο ωριμότητας, αρχικής ωριμότητας, εφηβείας, θα έλεγα. Και σίγουρα από εδώ που είμαστε, αν το δει κανείς συγκριτικά με άλλες χώρες και αντίστοιχου μεγέθους, ακόμα υπάρχει ευκαιρία. Εγώ το βλέπω σαν ευκαιρία να καλύψουμε το κενό, αλλά αν το δει κάποιος, όχι πολύ μακριά, όταν ξεκινήσαμε εμείς στην Endeavor, για παράδειγμα, η εικόνα του οικοσυστήματος ήταν τελείως διαφορετική. Έψαχνες τα startups τότε, δεν υπήρχανε scaleups, έψαχνες τα startups τότε με το τουφέκι. Και τώρα υπάρχει υπερπληθώρα ανθρώπων που μπορούν να δημιουργήσουνε τεχνολογία, ιδέες, επιχειρήσεις κ.τ.λ.
Παναγιώτης
Και απ’ την άλλη τα funds ήταν ένα-δύο, μετρημένα...
Οδυσσέας
Σωστά. Και δυσκίνητα.
Παναγιώτης
Και δυσκίνητα.
Οδυσσέας
Και θα έλεγα, είναι η Ελλάδα ένα παράδειγμα που, ουσιαστικά, το supply δημιούργησε το demand. Δηλαδή, το ότι μπήκανε funds επιτάχυνε την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι έχει γίνει σε άλλες χώρες. Σε άλλες χώρες έχει πάει πιο ομαλά, πιο hand in hand αυτή η ανάπτυξη. Νομίζω ότι στην Ελλάδα, και καλώς έγινε αυτό, yπήρχε υπερπληθώρα χρημάτων σε σχέση με τα startups -τώρα αρχίζει να ισορροπεί- που υπήρχανε κάποτε.
Παναγιώτης
Ναι. Και συνεχίζει.
Οδυσσέας
Καλό είναι.
Παναγιώτης
Μιλώντας για Ελλάδα, ποιες είναι οι προκλήσεις για το οικοσύστημά μας, στο οποίο είσαι από τα πρώτα μέλη του; Ποιες είναι οι ευκαιρίες που βλέπεις για το μέλλον και ποιες είναι οι προκλήσεις;
Οδυσσέας
Δεν λέω κάτι καινούριο. Η Ελλάδα θα πρέπει τώρα να ανταγωνιστεί σε global επίπεδο. Δηλαδή, τα startups ή τα scaleups που ξεκινάνε και μένουνε στο ότι “εμείς θα γίνουμε οι καλύτεροι στην Ελλάδα”, μπορεί χρηματικά να κάνουνε sense, αλλά δεν δημιουργούνε θέσεις εργασίας πολλές, γιατί αυτό είναι το ζητούμενο. Οπότε, για μένα υπήρχε μέχρι και σήμερα υπερέμφαση στο κομμάτι των startups. Εγώ πιστεύω ότι πλέον έχουμε φτάσει σε μια φάση που, αν θέλουμε να δημιουργήσουμε θέσεις εργασίας, πρέπει να σκεφτούμε πώς θα κάνουμε scaleups, πώς θα κάνουμε μεγαλύτερες εταιρείες που θα απορροφήσουνε πολύ περισσότερο κόσμο απ’ όσο μπορεί ένα startup των 5-10 ανθρώπων. Ή πως θα κάνουμε τα startups scale ups. Αλλά αυτή τη στιγμή, πιστεύω ότι το scaleup είναι το παιχνίδι που πρέπει να παίξουμε. Ένα δείγμα ωριμότητας για ένα οικοσύστημα είναι, πρώτον, πόσο R&D driven είναι αυτά που κάνει, πόσο βάθος ερευνητικό έχουνε, πόσες πατέντες βγάζει η χώρα κ.τ.λ. Και εκεί θέλει σύμπραξη προφανώς ερευνητικού κομματιού και VCs και επιχειρηματικότητας, για να γίνει. Αυτό είναι ένα δείγμα ωριμότητας. Και υπάρχει και ένα δεύτερο κομμάτι, που για μένα είναι δείκτης ωριμότητας ενός οικοσυστήματος, το B2B κομμάτι: πόσο πέρα από B2C πράγματα που είναι εύληπτα και πολλοί μπορούν να τα κάνουνε, πόσο μπορείς να μπεις σε βαθιά προβλήματα που είναι σε B2B επίπεδο, που είναι προβλήματα εταιρειών κ.τ.λ., που και εκεί θέλει εμπειρία. Δηλαδή μπορούν οι entrepreneurs συνήθως που έχουν εμπειρία, επιχειρηματίες που έχουνε φάει τα μούτρα τους με προβλήματα τέτοια οι ίδιοι ως εργαζόμενοι ή ως ιδιοκτήτες εταιρειών και είχαν ένα epiphany moment κάποια στιγμή και είπαν θα το λύσω αυτό το πρόβλημα και να πώς θα το λύσω.
Παναγιώτης
Ακριβώς.
Οδυσσέας
Νομίζω χρειαζόμαστε αυτά τα δύο σε maturity level...
Παναγιώτης
Και στο B2B να πω ότι χρειάζεται και να κάνουνε και scale.
Οδυσσέας
Σωστά.
Παναγιώτης
Να μην έχουμε πολλές μόνο, αλλά να έχουμε και κάποιες οι οποίες καταφέρνουνε να γίνουνε και global players.
Οδυσσέας
Σωστά, σωστά.
Παναγιώτης
World-class stories.
Οδυσσέας
Νομίζω ότι μετά το πρώτο κύμα poster children, δηλαδή εμβληματικών, τέλος πάντων, exits που γίνανε, χρειαζόμαστε το νέο κύμα αυτή τη στιγμή, τα οποία θα είναι στην κατεύθυνση αυτή. Δηλαδή θα είναι πιο B2B εταιρείες, θα είναι πιο R&D εταιρείες, για να δώσουν και το σήμα σε όλους όσους ξεκινάνε ποια θα πρέπει να είναι η κατεύθυνση. Νομίζω εκεί θα είναι το επόμενο βήμα, το επόμενο σκαλί για το ελληνικό οικοσύστημα.
Παναγιώτης
Είσαι και στον χώρο αυτό, είναι εξαιρετικά δύσκολο, εξαιρετικά challenging και κυρίως επειδή δουλεύεις με πολύ μεγάλες εταιρείες, πολύ demanding πελάτες, πολλούς διαφορετικούς σε πολλά geographies. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνει κάτι τέτοιο. Και μια άλλη μεγάλη συζήτηση, που μιλάει για το πώς η Ελλάδα είναι ένα destination για ταλέντο, πόσο ταλέντο παράγουμε εμείς σαν χώρα και πόσο πρέπει να γίνει transform το education, αλλά νομίζω ότι κυρίως πρέπει να γίνουμε και μια αγορά η οποία φέρνει ταλέντο απ’ το εξωτερικό.
Οδυσσέας
Σίγουρα.
Παναγιώτης
Έχετε εσείς κάποιο view; Πώς είναι η αγορά αυτή τη στιγμή ταλέντου εκεί έξω;
Οδυσσέας
Πολύ δύσκολη, γιατί είναι supply και demand. Δηλαδή, αυτή τη στιγμή, το demand είναι μεγαλύτερο απ’ το supply. Και το supply θέλει και... Για να μην το λέω τελείως απρόσωπα, ο κόσμος που ξεκινάει μια εταιρεία, βγαίνοντας απ’ το πανεπιστήμιο, θέλει και δύο χρόνια εκπαίδευσης, που είναι το gap που υπάρχει στο education…
Παναγιώτης
Exactly.
Οδυσσέας
…αυτή τη στιγμή. Και πώς θα συνδέσεις το πανεπιστήμιο στις διάφορες μορφές του ακόμα και σαν τεχνική γνώση με την επιχειρηματικότητα, με τον πραγματικό κόσμο των επιχειρήσεων. Αυτή τη στιγμή, είναι δύο ξεχωριστοί κόσμοι που κάποια στιγμή χρονικά συναντιόνται και παίρνει χρόνο για να μπορέσουν να συμπορευτούνε αρμονικά.
Παναγιώτης
Μια ερώτηση που νομίζω είναι πάντα ενδιαφέρουσα να ακούμε τις απαντήσεις από τους founders, γιατί είναι μια δύσκολη δουλειά, απαιτεί πολλές ώρες, πολύ devotion. Παιδάκια έχεις; Πόσο connected είναι με αυτό που κάνεις; Και πού στέκονται;
Οδυσσέας
Έχω δύο αγόρια δίδυμα. Efficiency στη διαδικασία. Είναι 11, τώρα πάνε Ε’. Μου πήρε χρόνο να καταλάβουνε το σύνολο των πραγμάτων που κάνουμε, και δεν είναι και το πιο απλό πράγμα στον κόσμο. Νιώθουνε περήφανοι, ότι ο μπαμπάς τους είναι κάποιος που δημιουργεί και είναι ευχαριστημένος με αυτό που κάνει, μη θυσιάζοντας χρόνο ποιοτικό μαζί τους. Γιατί έχω χρόνο μαζί τους, δεν έχω όσο θα ήθελα, αλλά όταν τον έχω είναι ποιοτικός και νομίζω ότι βοηθάω. Προφανώς, έχω μεγάλη υποστήριξη από τη γυναίκα μου για να γίνει αυτό, που έχει αναλάβει και στον μεγαλύτερο βαθμό όλο το κομμάτι της εκπαίδευσής τους. Είναι ενδιαφέρον στα παιδιά να δεις πως είτε το εκπαιδευτικό σύστημα είτε αυτά που βλέπουνε κ.τ.λ. που μερικές φορές δημιουργεί και στερεοτυπικές εικόνες για το τι είναι entrepreneur, τι είναι η δουλειά, τι είναι το τέτοιο... Δηλαδή, για πολλά χρόνια πιστεύανε ότι η δουλειά μου είναι διευθυντής, λέγανε “Μπαμπά, εσύ είσαι διευθυντής”. Που είναι κάτι στερεοτυπικό...
Παναγιώτης
Φυσικά.
Οδυσσέας
Που προέρχεται απ’ έξω, ότι κάπως έτσι είναι η ιεραρχία... Προσπαθούσαν να το προσομοιώσουν σε αυτά που ξέρουνε, τα συστήματα που χρησιμοποιούν στο σχολείο, αυτός που ηγείται είναι ο διευθυντής. Και νομίζω είναι μια καλή ηλικία, απ’ την ηλικία που είναι τα παιδιά μου και πέρα, για να εμφυσήσεις το τέτοιο της επιχειρηματικότητας. Στο σχολείο που πηγαίνουνε, έχουνε κάποιους ομίλους, ας πούμε, έχουνε έναν όμιλο που είναι επιχειρηματικότητας, που ο ένας μου ο γιος θέλει να το κάνει φέτος. Ή είχαν ένα άλλο που ήταν διαφήμισης, που επίσης θέλανε επηρεασμένοι και από τον μπαμπά τους να το δούνε. Νομίζω ότι τέτοιου είδους πράγματα, τέτοιου είδους εμπειρίες...
Παναγιώτης
Είναι η σωστή ηλικία.
Οδυσσέας
Σωστά. Είναι η σωστή ηλικία.
Παναγιώτης
Έρχονται στο γραφείο;
Οδυσσέας
Έχουνε καιρό να έρθουνε, αν και μένω σχετικά κοντά στο γραφείο, κυρίως γιατί τα ωράρια που έχουνε δεν το επιτρέπουνε. Αλλά κατά καιρούς, ναι. Και κάνουμε και εκδηλώσεις κιόλας που έρχονται και παιδιά.
Παναγιώτης
Πολύ ωραίο, πολύ ωραίο.
Οδυσσέας
Οπότε, αυτό δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά όλων των εργαζομένων να δούνε και που δουλεύει ο μπαμπάς τους, η μαμά τους κ.τ.λ. και είναι καλό, βοηθάει.
Παναγιώτης
Διαβάζεις κάποιο βιβλίο αυτό το διάστημα που σε έχει συνεπάρει, σε έχει επηρεάσει;
Οδυσσέας
Η ιστορία της ζωής μου είναι ότι διαβάζω πολλά βιβλία παράλληλα, ανά πάσα στιγμή και διαβάζω σε τρεις κατευθύνσεις. Διαβάζω πράγματα σε macro level, να καταλάβω λίγο το ευρύτερο, να δω τι γίνεται στον κόσμο κ.τ.λ. Ας πούμε, αυτό που σου είπα πριν για το Tencent, ας πούμε.
Παναγιώτης
Σωστά.
Οδυσσέας
Και που είναι στο ευρύτερο πλαίσιο του τι κάνει η Κίνα, τι industrial policy έχει η Κίνα στο κομμάτι της τεχνολογίας. Είναι σε αυτή την κατεύθυνση. Διαβάζω βιβλία αυτή τη στιγμή για να καταλάβω όλο το disruption που γίνεται σε αξιακό επίπεδο στον κόσμο, όχι μόνο σε ενεργειακό ή σε πολιτικό, και πού βρίσκεται η Ευρώπη σε όλο αυτό, και τι θα γίνει στο μέλλον, γιατί αυτός είναι ένας άλλος τομέας που με ενδιαφέρει και διαβάζω πολύ στο συγκεκριμένο. Και μετά σε πιο micro level, πιο industry specific πράγματα ή πιο business specific πράγματα, κυρίως όλο και περισσότερο όχι σε τεχνικό επίπεδο αλλά σε επίπεδο culture. Δηλαδή, το hybrid κομμάτι της εργασίας είναι ένας χώρος που προσπαθώ να πάρω πολλές σκέψεις αυτή τη στιγμή από ανθρώπους που έχουν ερευνήσει και έχουνε γράψει πράγματα πάνω σε αυτό. Και από κει και πέρα διαβάζω εκτός business πάρα πολύ και πιστεύω ότι και σαν παρότρυνση σε άλλους επιχειρηματίες ή aspiring επιχειρηματίες να αποφύγουνε τη monomania, να αποφύγουνε να διαβάζουνε μόνο για τον κλάδο τους ή να αποφύγουνε να μόνο για τον κλάδο τους ή να διαβάζουνε μόνο business πράγματα. Τα καλύτερα παραδείγματα επιχειρηματικότητας, δημιουργικότητας και τα λοιπά είναι στη λογοτεχνία, είναι στην ποίηση, είναι στην τέχνη, είναι αλλού. Και είναι εξίσου σημαντικά, είναι μια μορφή δημιουργικότητας και αυτή η οποία έχει εκφραστεί κάπως διαφορετικά. Εγώ διαβάζω πολλή λογοτεχνία, διαβάζω ποίηση, ασχολούμαι με την τέχνη και αυτό με ισορροπεί κιόλας, σε γειώνει κιόλας.
Παναγιώτης
Σειρά ή ταινία που βλέπεις το τελευταίο διάστημα;
Οδυσσέας
Δεν έχω χρόνο για σειρές. Τελευταία που είδα έτσι και μου άρεσε ήταν... Καμία σχέση με business, μην περιμένεις να σου πω το Startup ή το δεν ξέρω τι... Το Billion τάδε... Ήταν το Real People, είναι μια ιστορία που διαδραματίζεται στην Ιρλανδία. Νεανικό college university story κ.τ.λ. που είναι συναισθηματική, είναι ρομαντική. Από κει και πέρα, ο άλλος τρόπος που με κάνει να γειώνομαι και να ξεφεύγω από την καθημερινότητα, είναι παίζω μπάσκετ. Οπότε, η μόνη σειρά που βλέπω είναι η Euroleague. Η μόνη σειρά που βλέπω τακτικά αυτή τη στιγμή είναι η Euroleague και NBA όταν ξεκινήσει.
Παναγιώτης
Υπάρχει ένας founder τον οποίο θαυμάζεις; Τα χαρακτηριστικά του, το leadership style του και you look up to him/her;
Οδυσσέας
Έχω σταματήσει να έχω posters στους τοίχους μου από παιδί και δεν υπάρχει ένας. Και μάλλον δεν θα ήτανε founder επιχείρησης. Υπάρχουνε founders μεγαλύτερων πραγμάτων, με μεγαλύτερη επιρροή δυνητικά στον κόσμο και σε άλλους κλάδους, αλλά δεν είναι ένας, προσπαθώ να πάρω κομμάτια από πολλούς. Τελευταία και ξέρεις είναι στο πλαίσιο των εξωσχολικών, εξωεπαγγελματικών δραστηριοτήτων που κάνω. Με ενδιαφέρει πάρα πολύ η ιστορία των θρησκειών. Να ένα παράδειγμα founders ωραίο που θα έπρεπε να μελετήσουν οι founders και επικοινωνιακά και σε επίπεδο πώς έχουν εξαπλωθεί οι θρησκείες.
Παναγιώτης
Αυτά και αν είναι scaleups.
Οδυσσέας
Αυτό είναι το απόλυτο...
Παναγιώτης
Το απόλυτο scaleup.
Οδυσσέας
Να δεις πως ξεκίνησαν οι θρησκείες και πώς έχουν αναπτυχθεί σε βάθος χρόνου και τι ρόλο παίζουνε.
Παναγιώτης
Κλείνουμε κάθε συνέντευξη με μια ερώτηση που είναι κοινή σε όλους. Τι πιστεύεις ότι κάνει έναν επιχειρηματία outlier;
Οδυσσέας
Θα κλέψω λίγο. Θα πω ότι είναι ο συνδυασμός, οπότε ένα πράγμα, περιέργειας, φιλοδοξίας, όχι φιλοδοξίας με την έννοια του vanity, φιλοδοξίας με την έννοια του να αφήσεις κάτι πίσω, το οποίο ή θα σε θυμούνται ή θα κάνει καλό σε άλλους ανθρώπους, και επιμονής. Επιμονής μαζί με αντοχή, δηλαδή είναι μαζί.
Παναγιώτης
Οδυσσέα, σε ευχαριστούμε πάρα πολύ.
Οδυσσέας
Και εγώ ευχαριστώ.
Παναγιώτης
Να ’σαι καλά.
